Opis dialektów polskich | Dialekt wielkopolski | Kultura ludowa (wersja rozszerzona)

Kultura ludowa Wielkopolski

Ewa Rodek,  Karolina Bielenin-Lenczowska

Spis treści
Kultura społeczna
Kultura materialna
Obrzędowość doroczna

 

Kultura społeczna

Na terenie Wielkopolski tradycyjnie można było wyróżnić ponad trzydzieści różnych grup etnograficznych. Część z nich to potomkowie osadników z Niemiec (Bambrzy, Hanobrzy), różnych części Polski (głównie ze Śląska), a także z Rusi i Litwy (Tatarzy), Holandii (Olędrzy), Rumunii (Rumuni) oraz przesiedleni w ramach akcji „Wisła” Łemkowie i Ukraińcy. Obecnie, część z nich zachowała swoje poczucie odrębności.

 

Biskupianie – to mieszkańcy regionu zwanego Biskupizną, czyli terenów należących od średniowiecza do XVIII w. do biskupów poznańskich. Obejmuje trzynaście wsi leżących w okolicach Krobi (powiat gostyński). Ze względu na nadawane mieszkańcom tych ziem prawa, sposób gospodarowania i urodzajne gleby, w tym rejonie zamieszkiwali gospodarze zamożniejsi od tych z okolicznych wsi. Po uwłaszczeniu, chłopi biskupiańscy byli najzamożniejszą grupą chłopską w Wielkopolsce, a wyraz „Biskupianin” stał się synonimem wiejskiego bogacza. Do dziś silne jest poczucie przynależności do tej grupy, a także zachowało się wiele elementów tradycyjnej obrzędowości dorocznej i rodzinnej, a także charakterystyczny folklor i strój ludowy.

Chazacy (Leśnicy) – to potomkowie osadników śląskich z XVI-XVII w., mieszkający w kilku wsiach położonych na południowy wschód od Rawicza nad rzeką Orla. Wsie te, ze względu na położenie na trudno dostępnych bagnistych terenach, były długo odizolowane od pozostałych w regionie, dzięki czemu zachowała się charakterystyczna gwara z dużą ilością elementów śląskich. Nazwa Chazacy wywodzi się prawdopodobnie od długiego płaszcza noszonego przez pierwszych osadników, tzw. hazuka (zapożyczenie z języka czeskiego lub niemieckiego).

Mazurzy wieleńscy – tak określają siebie mieszkańcy kilkunastu wsi położonych w północnej części Puszczy Noteckiej (okolice Wielenia i Krzyża). Zgodnie z przekazywaną tradycją, Mazurzy wieleńscy zostali sprowadzeni na te tereny w 2 połowie XVII w. z Mazowsza przez księcia Piotra Sapiehę, dziedzica „państwa wieleńskiego”. Nazwa tej grupy wiąże się z ich gwarą, a dokładniej jej cechą zwaną mazurzeniem, która jednak już dziś się nie zachowała. Ponadto, ani badania językowe, ani etnograficzne nie potwierdzają tego, że Mazurzy wieleńscy rzeczywiście przybyli z Mazowsza.

Tośtoki – tym mianem określa się mieszkańców wsi położonych w okolicach Nowego Miasta, na trudno dostępnych, bagnistych, rozlewiskach Warty. Nazwa tej grupy wzięła albo od ich charakterystycznego zawołania na konia (taś-ta, taś-ta), albo od przezwiska nadanego im przez sąsiadów. Tażdok, Tośtak to bowiem określenie biednych wieśniaków zamieszkujących nieurodzajne tereny. Tośtoki do dziś zachowali swoją odrębność, używając nazwy swojej grupy. W niektórych wsiach przetrwała również umiejętności szycia i haftowania tradycyjnych białych tiulowych czepców.

Chwalimiacy, Podmoklanie, Babimojszczanie, Dąbrowiaki – są to nazwy grup zamieszkujących pogranicze polsko-niemieckie, które w okresie międzywojennym zostało odcięte od Polski. Nazwy pochodzą od nazw miejscowości (okolice Chwalimia, Podmokle Wielkie i Małe, Babimost, Dąbrówka Wielkopolska). Mianem Chwalimiacy określają się potomkowie ewangelickich osadników śląskich, którzy zachowali język polski z naleciałościami dialektu śląskiego oraz wiele elementów polskiej tradycyjnej obrzędowości. Podobnie jak oni, również pozostałe grupy etnograficzne z tego obszaru manifestowały swoją polskość. Obecnie ludność ta pielęgnuje tradycje dawnej kultury ludowej, zachowując odrębny strój (np. w Dąbrówce Wielkopolskiej) oraz folklor muzyczny i elementy obrzędowości.

Krajniacy – to mieszkańcy Krajny, czyli pogranicza Wielkopolski, Kaszub i Borów Tucholskich. Południe Krajny charakteryzuje się znacznymi wpływami Wielkopolski, północ zaś – Kaszub. Zachowały się tu odrębne elementy kultury ludowej oraz gwara.

Pałuczanie – nazwa tej grupy wywodzi się od średniowiecznego rodu rycerskiego Pałuków. Zamieszkują oni wschodnią część powiatu chodzieskiego oraz powiaty: wągrowiecki, żniński i kcyński. Pałuczanie zachowali swoje poczucie odrębności oraz niektóre elementy swojej kultury tradycyjnej, np. wykonywanie charakterystycznych palm wielkanocnych i papierowych ozdób kwiatowych.

Bambrzy – tą nazwą określa się potomków kolonistów niemieckich z okolic Bambergu w Bawarii, którzy zaczęli być sprowadzani przez władze Poznania od XVIII w. Zasiedlili oni podpoznańskie wsie, zniszczone wskutek wojny północnej i epidemii. Osadnicy ci byli katolikami i szybko zasymilowali się w polskim społeczeństwie. Przejęli również język polski, gdyż ich bawarski dialekt był niezrozumiały dla Niemców mieszkających w Poznaniu. Gdy zamieszkiwane przez nich wsie zostały włączone w granice administracyjne miasta, Bambrzy wytworzyli zamożną grupę mieszczańską. Bogaty strój kobiecy (zwłaszcza widowiskowe, kwieciste nakrycie głowy) stał się w międzywojniu symbolem miasta. Co roku w Poznaniu odbywa się Święto Bamberskie obchodzone 1 sierpnia – data ta upamiętnia przybycie pierwszych osadników. W 2003 otwarto również Muzeum Bambrów Poznańskich przy Muzeum Etnograficznym w Poznaniu.

 

Wersja podstawowa

następna

 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS