Leksykon kaszubski

autor: Edward Breza, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz

 

 

KALKA JĘZYKOWA W KASZUBSZCZYŹNIE, też replika lub odbitka (kasz. mòwnô òdbitka), niekiedy klisza, to wyraz lub wyrażenie złożone z rodzimych elementów, ukształtowanych jednak na wzór obcy, np. pol. rzeczpospolita z łac. respublica, światopogląd z niem. Weltanschauung. Wiele kalk mamy w terminologii nauk., np. rel. i gram.: ros. priczaszczenije z gr. metochē ‘komunia św.’ i ‘imiesłów’, podobnie łac. participatio ‘uczestnictwo w ciele i krwi Chrystusa, tj. komunia’ i participium ‘imiesłów’ (połączenie cech odmiany imion, tj. przypadek i liczba, oraz słów, czyli czasowników, tj. czas i strona) itp., nazwy przypadków gramatycznych (terminologia gramatyczna), np. pol. mianownik z łac. nominativus, co z gr. onomastikē, kasz. nazéwôcz; rodzôcz ‘dopełniacz’ z łac. (casus) genetivus, co z gr. genetikē (ptōsis). Dużo kalk w kaszubszczyźnie tworzonych było przez zrzeszeńców, np. wseblôs ‘introspekcja’ (z łac. intra specto ‘patrzę do środka, wnętrza’). Są to kalki leksykalne, obok których bywają kalki semant., tj. przypisywanie wyrazowi znaczeń, które ma w jęz. obcym, jak kasz. chłop ‘mąż’ z niem. Mann nie tylko ‘mężczyzna’, ale też ‘mąż’, pdkasz. kòbiéta ‘żona’ z niem. Frau nie tylko ‘kobieta’, ale też ‘żona’, i gram., które naśladują schematy składniowe i frazeologiczne, jak kasz. bëc przë wòjskù z niem. bei der Wehrmacht sein, nadużywanie strony biernej typu je jidzóny, są wëjachóny, tu leżi pies pògrzebóny z niem. hier liegt der Hund begraben, czy w pol. łac. średniow. virum ire z pol. wyjść za mąż.