Komaszyce Stare - dzieje wsi

Dawne Komaszyce, leżące na południowym wschodzie Polski, według słownika K. Rymuta (Rymut 2003: 79) tworzyły jedną całość, bez podziału na Komaszyce Nowe  i Komaszyce Stare, tak jak obecnie. Oddalone były o 6 km na południowy wschód od Opola Lubelskiego, a 2 km –  na wschód od Chodla.

 

 Zapisy z 1401 r. poświadczają istnienie miejscowości Stare Komarzyce, zapisanej jako Camuszicze, natomiast w „Zbiorze dokumentów małopolskich” Kurusia (o którym wspomina Rymut) w roku 1408 miejscowość występuje pod nazwą Comaszicze. Kolejno jest zapisana jako: Komasice – w roku 1411, w latach 1470-1480 – Comaschycze, w 1580 r. – Komasicze, w 1603 r. – Kumasice, w 1626 r. – Komaszyce, w 1787 r. Komoszyce i Komarzyce, a w 1881 r. – Kamoszyce. W 1883 r. utworzono Komaszyce Nowe i Stare. Dopiero w 1967 r. zmieniono kolejność członów, w wyniku czego dzisiaj mamy Nowe Komaszyce i Stare Komaszyce. W tym czasie zanotowano po raz pierwszy przymiotnik utworzony za pomocą sufiksu –ski, a mianowicie: komaski, czyli ‘należący do miejscowości Komaszyce’, utworzony od skróconej postaci nazwy.

„Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego” (Sulimierski, Walewski 1883:308) podaje, że na tym terenie znajdowały się Komarzyce, które dawniej należały do powiatu nowoaleksandryjskiego, czyli dzisiejszego puławskiego. Miejscowość leżała wtedy w gminie Godów i parafii Chodel, tak jak i obecnie. Źródło to podkreśla również, że właścicielem Komarzyc był Mikołaj Maciejowski. Za jego czasów powstał pomyłkowy zapis nazwy Komarzyce jako Komaszyce. Powodem tej nieprawidłowości była nieuwaga urzędnika wpisującego nazwę do ksiąg. Błędnie zapisana obowiązuje do dziś. Miejscowość stale się powiększała, dlatego podzielono ją na Komaszyce Stare (z budynkami, które mają nawet po 150 lat) i Nowe (z nowocześniejszą architekturą).

O Komarzycach Starych istnieje wiele legend, które do dziś są przekazywane wyłącznie ustnie. Jedna z nich wyjaśnia etymologię nazwy oraz zarysowuje historię pierwotnych mieszkańców tych terenów.

Według najstarszych podań wieś była zamieszkiwana przez pana o nazwisku Komas. Charakteryzował się on niezmierną dobrocią i pracowitością. Był wspaniałym zarządcą. Ludzie go szanowali, wręcz uwielbiali. Chłopi z okolicy odrabiali u niego pańszczyznę, ale nigdy się nie buntowali, ponieważ dzięki niemu mieli zapewniony byt. Komas miał śliczną żonę, której ulubionym zajęciem było szycie. Niestety, zmarła w bardzo młodym wieku, nie pozostawiając potomstwa. Komas bardzo rozpaczał po stracie żony. Chodził po włościach smutny i przygnębiony, aż pewnego poranka postanowił dodać do swojego nazwiska człon -szyc, żeby uczcić pamięć zmarłej żony i zajęcie, które lubiła. W ten sposób rzekomo powstała nazwa Komaszyce.

 

Na przestrzeni wieków nieustannie zmieniali się właściciele Komaszyc. Według podań pierwszym był Jakusz Ciołek, o którym dowiadujemy się również z dokumentów z 1416 r., w których jest zapisane, że był również właścicielem Kłodnicy, czyli dzisiejszego Chodla. Po pewnym czasie Jakusz zapisał Komaszyce swojej żonie Hannie, która od 1418 r. stała się właścicielką m.in. tej wsi. (Sulimerski, Walewski 1883:308)  Kiedy owdowiała stwierdziła, że nie da sobie rady ze wszystkim i oddała połowę Komaszyc swojemu dziewiarzowi Wawrzyńcowi. Ten z kolei po dwóch latach zrzekł się wsi na rzecz Leona, notariusza dworu królewskiego. Znudzony ciągłym doglądaniem dość sporych ziem Leon sprzedał połowę Komaszyc Andrzejowi Maciejowskiemu, który nabył jej drugą połowę, żeniąc się z Anną zaraz po tym, jak została wdową po Leonie (Sulimerski, Walewski 1883:308). Ich synem był Jan, który wraz z żoną Katarzyną otrzymał od rodziców Komaszyce. Janowi i Katarzynie urodziło się dwóch synów, którzy po śmierci rodziców podzielili się ich ziemiami. Starszy syn Bernard wziął m.in. Komaszyce. Mężczyzna interesował się wojnami, potrzebował dużo pieniędzy, w wyniku czego Komaszyce zostały zastawione, ale po pewnym czasie wróciły pod własność Maciejowskich. 16 lipca 1582 r. w Stężycy został podpisany akt darowizny potwierdzony przez Stefana Batorego, w wyniku czego połowa dóbr chodelskich stała się własnością kolegium jezuitów w Lublinie. Drugą połowę, w tym Komaszyce, jezuici otrzymali około 10 lat później, kiedy dzieci Katarzyny zrzekły się pozostałych ziem w zamian za spłatę długów. Od tego czasu, aż do lipca 1773 r. Komaszyce były własnością zakonu. 21. 07. 1773 r. dzięki temu, że papież Klemens XIV ogłosił breve Dominus ac Redemptor zakon jezuicki przestał istnieć, a Komaszyce stały się skarbem państwa.

 

Dzisiaj we wsi znajduje się dom, który według mieszkańców należał do pierwszego założyciela Komaszyc. Twierdzą, że od tamtych czasów był remontowany, ale zawsze starano się, by wygląd zewnętrzny nie uległ zmianie. Ponoć tak wyglądał pierwszy najładniejszy dom w okolicy, czyli dworek właściciela.

 

 

Wieś Komaszyce Stare była zawsze związana z Chodlem, w którym znajdował się kościół parafialny św. Trójcy i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Był ufundowany w I połowie XVI w. przez ród Maciejowskich. Został zbudowany w stylu gotycko-renesansowym, typowym dla budowli powstających w Polsce w latach 30. i 40. XVI w. Jego lokalizacja oraz położenie wysokiej wieży frontowej sprawiają, że świątynia dominuje w panoramie miasteczka.

 

W 1530 r. rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła, który był konsekrowany 28 sierpnia 1584 r. przez biskupa Hieronima Rozdrażewskiego. Chodelski kościół uległ pewnym przemianom w XIX wieku. Obniżono dach nad nawą oraz dodano chór muzyczny ze schodami, oparty na czterech kolumnach i wysunięty do przodu.

W 1914 r. kościół został poważnie uszkodzony, dlatego konieczna była kolejna odbudowa. Od tego czasu był jeszcze kilkakrotnie poddawany pracom restauratorsko–remontowym. Podczas powojennej przebudowy w ściany świątyni wmurowano pociski, którymi świątynia była ostrzeliwana.

Obecnie w kościele znajduje się osiemnastowieczny ołtarz główny w stylu barokowym, a w nim siedemnastowieczny obraz Matki Boskiej Loretańskiej, przeniesiony z dawnego kościoła jezuitów. Tę drewnianą świątynię jezuici wybudowali w 1616 r. na tzw. Lorecie, wyspie na stawie ok. 1 km od Chodla. Wzorowana była na lubelskim kościele jezuitów (obecnej archikatedrze lubelskiej). Niestety po likwidacji zakonu budynek szybko uległ destrukcji. Do czasów obecnych zachował się tylko w stanie ruiny.

 W drugiej kondygnacji ołtarza kościołu św. Trójcy i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest obraz św. Trójcy. Równolegle, po obydwu stronach prezbiterium, są dwa boczne ołtarze (św. Piotra i św. Barbary), z początku XVII w. Dwa pozostałe ołtarze boczne (św. Kajetana i św. Klary) umieszczone są w nawie, w niszach ścian zewnętrznych. Ławki i organy pochodzą z XIX w. Do najcenniejszych elementów wyposażenia kościoła należą m.in. późnorenesansowa chrzcielnica (piaskowcowa, sygnowana datą 1613 r. i nazwiskiem fundatora – ks. Stanisława Korzeniowskiego) oraz ambona, która zawiera fragmenty polichromii, pochodząca prawdopodobnie z kolegiackiego kościoła św. Michała w Lublinie.

 

Kościół św. Trójcy i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest niewątpliwie bardzo ważny dla mieszkańców Komaszyc. Po pierwsze jest to ich parafia, a po drugie – to w tym miejscu znajdują się bardzo ważne informacje o przeszłości wsi Komaszyce. Do dnia dzisiejszego są przechowywane w nim akta i kroniki, z których dowiadujemy się, że w 1531 r. istniał pobór świadczeń wiernych na rzecz państwa, a także że w 1676 r. pogłówne z Komaszyc składało dziewięciu dworzan i siedemdziesięciu sześciu poddanych., co oznacza, że w owym czasie Komaszyce zamieszkiwało osiemdziesiąt pięć osób. Akta te wskazują, że w XIX w. w Komaszycach był folwark, na którego gruntach stosowano 4-polowy płodozmian. Grunty orne i ogrody zajmowały wówczas 491 mórg, łąki i pastwiska 92, wody 44, lasy i zarośla 305, a nieużytki i place 19, (Sulimierski, Walewski 1883: 308), z czego wynika, że teren ten miał 951 morg powierzchni i kilkanaście drewnianych budynków.

 

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. IV, Warszawa 1883.

Nazwy miejscowe Polski. red. Kazimierz Rymut, t. V. Ko-Ky, Kraków 2003.

Szczegółowe dzieje Komaszyc opracowano na podstawie źródeł internetowych, takich jak: