|
babka – ‘żelazne kowadełko do klepania kosy’ balast – ‘wierzch źdźbła lnu, pokrywający włókno’ balot – ‘zwinięte w postaci walca słoma lub siano’ barczyk – ‘drążek drewniany przyczepiony do orczycy lub bezpośrednio do narzędzia rolniczego albo wozu konnego, służący do zakładania postronków, pasów lub łańcuchów od uprzęży’ zob. orczyk bazia – ‘kwiatostan trzciny’ bicz – ‘bat’ biczysko – ‘trzonek, rękojeść bata’ bieleć – ‘stawać się białym, nabierać białej barwy, tu o dojrzewającym zbożu’ bigiel – ‘część kieratu, w którą wchodzi dyszel’ bijok – ‘krótsza, bijąca część cepa’ zob. cepa boba – ‘zimowa czapka futrzana lub ocieplana futrem’ bojewica – ‘miejsce w stodole, na którym młóci się zboże; klepisko’ bokard – ‘rodzaj powozu’ bonk – ‘śrutownik elektryczny do rozdrabniania ziarna’ brać pod gardło – ‘sposób koszenia, polegający na pociągnięciach kosą w kierunku przeciwnym do nachylenia trawy’ bronka – pl ‘lekka brona, przeważnie żelazna, używana do bronowania zwykle po zasiewie’ brycesy – ‘rodzaj butów z cholewami’ bryja – ‘gęsta, półpłynna masa, często o nieprzyjemnym wyglądzie’ brykaczarga – ‘urządzenie wytwarzające brykiet’ bubka – ‘element budowy wideł, w który wchodzi trzonek’ bydełko – zdr. od bydło bystry – ‘skoczny, szybki, wesoły, tu o tańcu’ cepa – rodz. ż. zob. bijok cepówka – ‘maszyna do młócenia’ chlew – ‘pomieszczenie dla świń’ zob. chlewnia, śviniarnia chlewmistrz – ‘pracownik dużego gospodarstwa hodowlanego, doglądający trzody chlewnej’ zob. chlewniś chlewnia zob. chlew chlewniś – zob. chlewmistrz chomont – rodz. m. ‘część uprzęży, w kształcie drewnianego kabłąka na miękkim podkładzie, wkładana na szyję koniowi pociągowemu’ chwastownik – ‘urządzenie do wyrywania chwastów’ chwaścik – zdr. od chwast ciap – ‘stary, zniszczony but’ zob. ciapa ciapa, papuć cielak – ‘młode krowy’ zob. ciele ciele zob. cielak cinki – ‘wąski’ cieńcieńszy – stop. wyższy od cinki zob. cińciejszy cińciejszy zob. cieńcieńszy cióngnik – ‘pojazd mechaniczny o dużej sile pociągowej, napędzany silnikiem spalinowym, przystosowany do ciągnięcia lub pchania pojazdów i urządzeń bez własnego napędu (np. przyczep, maszyn rolniczych, dział), a także do napędzania niektórych maszyn; traktor’ zob. traktor cyklop – ‘rodzaj koparki’ cynadra – pl ‘płuca świni po ugotowaniu’ czonek – ‘rękojeść, uchwyt, rączka’ czub – ‘najwyższa część pnia drzewa’ czubek – ‘spiczaste zakończenie snopa; spiczasta część kosy’ czyszczarka – ‘maszyna do czyszczenia zboża, oddzielania ziarna od plew’ zob. wialnia, czyszczarnia czyszczarnia zob. czyszczarka czyszczenie lasu – ‘sprzątanie, usuwanie suchych i zwalonych drzew’ ćknonć – ‘płynąć, spływać powoli, małymi strugami, kroplami, sączyć się’ ćpać – ‘wrzucać, rzucać’ ćwe – ‘polecenie oznaczające skręt w lewo (dotyczy zwłaszcza koni)’ zob. ćwie ćwie zob. ćwe dmuchawa – ‘przyrząd do tłoczenia powietrza w piecach kowalskich’ zob. dymaka, miech dołownik – ‘urządzenie rolnicze konne lub ciągnikowe z obrotowymi łopatkami do robienia dołków w celu zasadzenia ziemniaków’ drabie – ‘jeden z dwóch boków wozu drabiniastego’ drabka – ‘drabina, drabinka’ drobić – ‘dzielić na drobne części; kruszyć’ drzywo – ‘materiał opałowy ze ściętego i porąbanego drzewa; drewno’ dudnieć – ‘grać, mocno uderzając w klawisze; bębnić’ dudy – ‘płuca, serce i wątroba zwierząt’ dymaka zob. dmuchawa dyndać – ‘wisieć, zwisać’ dyszel – ‘drąg umocowany do przedniej części wozu, bryczki itp. umożliwiający kierowanie pojazdem przy pomocy zaprzężonych do niego koni’ dyszułka – ‘dwa dyszle połączone, używane przy wozie jednokonnym’ dziabać – ‘posługiwać się dziabką, motyką’ dziabać motykom – ‘posługiwać się motyką’ dziabaka – ‘ręczne narzędzie do kopania ziemniaków, zwykle o trzech tępo zakończonych zębach lub do usuwania chwastów o płaskim ostrzu’ zob. dziabka, haczka, motyka dziabanie – rzecz. od dziabać dziabka zob. dziabaka dzik – ‘pęd wyrosły z uszlachetnionej rośliny’ zob. wilk dzwonki – ‘czerwone wyrostki zwisające pod dziobem koguta’ dzwono – ‘centralna część koła’ dżazga – ‘mały, odłupany kawałek drewna używany zwykle na podpałkę’ fachowiec – ‘specjalista w jakiejś dziedzinie’ falc – 1. ‘wycięcie lub zawinięcie skóry przy wykonywaniu butów’; 2. ‘rodzaj wycięcia w desce w celu dopasowania do jakiejś powierzchni’ figaka – 1. ‘maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. kartoflarka; 2. ‘maszyna do koszenia trawy; trawiarka’ zob. gonicha, kosiarka, osa, trawiarka figle zob. graty firanka – ‘kwiatostan, wiecha owsa’ flak – ‘jelita, wnętrzności zwierzęce’ flancować – ‘sadzić, rozsadzać sadzonki’ flancowanie – rzecz. od flancować flek – ‘samodzielnie wykonana łata na dziurawym bucie’ fujożerka – ‘rodzaj czapki bez daszka’ furman – ‘człowiek kierujący wozem, woźnica’ furtka – ‘jednoskrzydłowe drzwi, zwykle w ogrodzeniu; bramka’ zob. uliczka futer – ‘karma, żywność dla zwierząt’ zob. żorcie futrować – ‘podawać karmę zwierzętom’ zob. odkarmić, zadać futrowanie – rzecz. od futrować gajor – ‘samiec gęsi, gąsior’ ganeczek – zdr. od ganek ganek – ‘długie, wąskie przejście pozostawiane m.in. w chlewie, w ogrodzie itp.’ garnek kamionkowy – ‘naczynie wypalane z gliny służące do przechowywania najczęściej smalcu, zsiadłego mleka itp.’ zob. kamionka gater – ‘maszyna służąca do przecierania kłód drzewnych na tarcicę i elementy drewniane, trak’ gensia stópka – ‘element opielacza’ gilotyna – ‘maszyna do cięcia słomy’ giskanka – ‘konewka’ glanc – ‘połysk’ głowizna – ‘mięso z głów zwierząt rzeźnych, zwykle z wieprza’ gniotownik – ‘maszyna do rozgniatania ziarna’ gnojara – ‘rozrzutnik obornika’ gnojowica – ‘płynny nawóz’ zob. gnojówka gnojówka zob. gnojowica gnój – ‘odchody zwierzęce, zwykle zmieszane ze ściółką’ zob. mierzwa gomółka – ‘bryłka białego sera (twarogu) o kształcie kulistym lub owalnym’ gonicha – 1. ‘maszyna do koszenia trawy; trawiarka’ zob. figaka; 2. ‘maszyna do kopania ziemniaków’ zob. figaka; 3. ‘krowa, która nie chce się zacielić’ goronczka – ‘spiekota, upał, skwar’ grabiarka – ‘grabie konne lub ciągnikowe’ zob. zagrabiarka, zgrabiarka grabisko – ‘długi trzonek, na którym oprawione są grabie’ granica – ‘trawiasta linia oddzielająca pola’ zob. miedza graty – pl ‘szczebelki przy kosisku, stosowane podczas koszenia zboża’ zob. figle, groty, nadstawka gro – ‘duża ilość, wiele’ groch – ‘ziarna fasoli, fasola’ groty zob. graty gruber – ‘kultywator’ zob. krymer gruda – ‘bryła, kawałek (najczęściej ziemi)’ zob. grupa grupa zob. gruda grzebielec – ‘przyrząd blaszany z rzędem równoległych, zwykle metalowych ząbkowanych grzebieni, służący do czyszczenia zwierząt gospodarskich (koni, krów) i usuwania brudu ze szczotki, którą czyści się sierść zwierzęcia’ zob. zgrzebło grzebiń – 1. ‘mięsisty czerwony wyrostek na głowie i dziobie niektórych ptaków; 2. ‘podłużna bruzda powstała na skutek nieudolnego orania’; 3. ‘sposób orania’ grymplować – ‘rozplątywać i czyścić włókna bawełniane, wełniane, lniane itp., przygotowując je do przędzenia; zgrzeblić’ gumowce – ‘buty gumowe’ gwiazdor – ‘człowiek przebrany za św. Mikołaja, który przynosi prezenty w Wigilię Bożego Narodzenia’ gzik – ‘biały ser, twaróg’ zob. twaróg hacocoki – ‘tańce typowe dla młodych ludzi’ hacyl – ‘hak, zwykle stalowy, wkręcany na każdym z dwu końców podkowy, zapobiegający ślizganiu się konia’ haczka – ‘ręczne narzędzie do usuwania chwastów bądź wykopywania ziemniaków, zaopatrzone w płaskie ostrze lub trzy tępo zakończone zęby’ zob. dziabaka hak – ‘rodzaj wideł o zgiętych zębach, służący do ściągania obornika z wozu’ harować – ‘ciężko pracować, tyrać’ harówka – ‘ciężka, wyczerpująca praca; praca ponad siły’ hartować – ‘wkładać coś z wrzątku bezpośrednio do zimnej wody’ haszcze – ‘gęste skupiska roślin, najczęściej krzewów’ hebel – 1. ‘narzędzie stolarskie drewniane z wymiennym ostrzem stalowym, służące do wyrównywania i wygładzania powierzchni drewna; strug’; 2. ‘narzędzie do szatkowania kapusty’ zob. hebyl heblarka – ‘obrabiarka do drewna; strugarka’ heblowanie – rzecz. od heblować ‘gładzić drewno heblem’ heblowany – przym. od heblować hebyl zob. hebel hojt – ‘komenda oznaczająca skręt w prawo (zwykle wydawana koniom)’ hrympaty – ‘szorstki, nie oheblowany’ hufnal – ‘gwóźdź służący do przybijania podkowy koniom’ zob. podkowiak ino – ‘tylko, jedynie’ inwentarski – przym. od inwentarz inwentarz – ‘wszystkie zwierzęta znajdujące się w gospodarstwie rolnym’ iźdź boso – ‘o niepodkutym koniu’ jakuby – ‘rodzaj zimowej czapki podszytej futrem’ jałowy – ‘kawałek drewna pozbawiony żywicy’ jutrznieć – ‘starzeć się, stawać się nieświeżym’ jynczmień – ‘gatunek zboża powszechnie uprawiany; nasiona tej rośliny’ jynczminisko – ‘pole, na którym rósł jęczmień, ściernisko po ściętym jęczmieniu’ kalenica zob. kalonka kalonka – ‘szczyt kopca lub górna pozioma krawędź dachu stanowiąca przecięcie połaci dachowych’ zob. kalenica kała – ‘rodzaj gałki do ubijania kapusty’ zob. ubijak kamionka – ‘twardy materiał ceramiczny o dużej zawartości kwarcytu i skalenia, nieprzezroczysty i nieprzesiąkliwy, stosowany do wyrobu m.in. garnków’ zob. garnek kamionkowy kamyczek – ‘mały kamień’ zob. kamyszek, kamyk kamyk zob. kamyczek kamyszek zob. kamyczek kaneczka – zdr. od kanka zob. kanka kanka – ‘bańka, blaszane naczynie z wieczkiem i uchwytem’ zob. kaneczka kapa – ‘sztywna skóra na nosie buta’ kapcie – ‘domowe pantofle’ zob. laczki karbowaty – ‘pomarszczony’ karmonada – ‘kotlet schabowy i mięso używane na taki kotlet’ zob. kotlet, schab kartofel – ‘Solanum tuberosum, ziemniak’ zob. pyra kartoflarka – ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka kartoflisko – ‘pole po wykopanych kartoflach’ zob. perczysko, pyrczysko, ziemniaczysko kasta – 1. ‘wóz z wysokimi bokami’ zob. skrzynia; 2. ‘duże pudło z desek’ zob. skrzynia kasza – ‘trociny’ zob. trocina kaszkit – ‘sztywna czapka męska z daszkiem i szerokim, okrągłym denkiem’ kasztana – ‘klacz maści kasztanowej’ katana – ‘rodzaj cienkiej kurtki roboczej’ kejter – ‘pies’ kens – ‘kawałek chleba’ kierat – ‘urządzenie do napędu, np. sieczkarni, młockarni; zespół przekładni kół zębatych i wał przegubowy poruszany przez zwierzęta w zaprzęgu’ zob. maneż, manież, manyż kisić – ‘poddawać fermentacji; kwasić, zakwaszać, np. kapustę’ kiszónka – ‘karma dla zwierząt domowych z zakiszonych roślin lub ich części, np. liści kukurydzy, buraków cukrowych, kłębów ziemniaków’ kiść – rodz. m. ‘kwiatostan groniasty, w którym z głównej szypułki rozchodzą się na wszystkie strony szypułki boczne; grono, wiecha’ klepać – ‘rozpłaszczać (zwykle metal) przez bicie młotem w celu naostrzenia’: zob. naklepać, poklepać, wyklepać klin – 1. ‘kawałek drewna lub metalu w kształcie stożka, do łączenia przedmiotów itp.’; 2. ‘sposób szczepienia drzew’ klinik – zdr. od klin klonkry – ‘niepotrzebne, bezużyteczne przedmioty, narzędzia, maszyny’ kłosie zob. kłósie kłósie – ‘górna część snopa’ zob. kłosie knowie zob. knówie knówie – ‘dolna część snopa’ zob. knowie kolendnik zob. przebieraniec kopa – 1. ‘złożone w stertę siano, słoma itp. lub snopy zboża ustawione w określony sposób’; 2. ‘zakończenie snopa’ kopaczka – 1. ‘maszyna rolnicza do wykopywania ziemniaków, buraków itp.’; 2. ‘kobieta wykopująca ziemniaki’ kopka – zdr. od kopa kopónka – ‘wyrzeźbiona w drewnie misa przeznaczona do ugniatania ciasta’ korale – ‘czerwona narośl na głowie i szyi niektórych ptaków, tu indyka’ korb - ‘koszyk’ zob. kószka korbol – ‘dynia; rośliny dyniowate’ korek – ‘obcas’ korona – ‘zakończenie stogu chroniące słomę lub siano przed zamoknięciem’ koryto – 1. ‘podłużne naczynie, zwykle drewniane, służące do pojenia i karmienia zwierząt domowych’ zob. paśnik; 2. ‘podłużne naczynie drewniane służące do parzenia ubitej świni’ kosiarz – ‘człowiek, który kosi zboże, trawę, itp.’ zob. kosinier, kośnik, żniwiacz, żniwiarz kosiarka – ‘maszyna rolnicza służąca do koszenia głównie traw i zielonek’ zob. figaka kosinier zob. kosiarz kosisko – ‘trzonek, drzewce kosy’ kostka – ‘o sprasowanej słomie lub sianie, najczęściej w sześciany, płytki kwadratowe itp.’ zob. presak kośnik zob. kosiarz kotlet – ‘mięso z kością pochodzące z odcinka piersiowo-lędźwiowego półtuszy wieprzowej’ zob. karmonada, schab kozioł – ‘drążki drewniane zbite na skos w kształcie litery X połączone poprzeczką’ zob. koziołek koziołek – zdr. od kozioł ‘koziołek do piłowania drzewa’ zob. kozioł kóniarek – ‘znawca, amator, hodowca koni’ kóń – ‘koń’ kószka – ‘koszyk pleciony z wikliny’ zob. korb krajzega – ‘piła stacjonarna, wyposażona w silnik, napędzana prądem’ zob. krajzówa, krajzówka; krajzówa zob. krajzega krajzówka zob. krajzega krómka – ‘boczny skrawek pnia ciętego na deski’ zob. oflis, sworta krymer – ‘narzędzie rolnicze konne lub ciągnikowe służące do spulchniania gleby oraz do niszczenia chwastów, kultywator’ zob. gruber krymrowanie – rzecz. od krymer ‘kultywatorowanie’ ksobie – ‘komenda (na konia) oznaczająca zatrzymanie, zwolnienie chodu’ kujon – ‘but powstały w wyniku połączenia starego wierzchu z drewnianą, samodzielnie wykonaną podeszwą’ zob. okulak, okulok, kujonek kujonek – zdr. od kujon kupa – 1. ‘stos, sterta’ zob. kupeczka, kupka, sterta; 2. ‘odchody zwierzęce’ kupeczka – zdr. od kupka zob. kupa kupka – zdr. od kupa zob. kupa kupkować – ‘tworzyć kupki’ kwaszony – przym. od kwasić kwicie – ‘kwiaty, rośliny kwitnącej’ laczki – ‘domowe pantofle’ zob. kapcie laka – ‘naturalne włókna do owijania zaszczepionych roślin’ zob. rafa lampa – ‘rodzaj lampy naftowej’ zob. latarka latarka zob. lampa lasza – ‘żelazny płaskownik’ latosi – ‘tegoroczny zbiór, z tego roku’ lauszanka – ‘rodzaj zimowej czapki’ lebioda – ‘Chenopodium album, gatunek komosy, pospolity chwast pól i ogrodów’ lejce zob. lyjce leko – przysł. od lekki leżakować – ‘o oborniku: być pozostawionym na pryzmie do dalszego rozkładu’ lyjce – ‘część uprzęży, sznur lub rzemień przywiązany z obu stron do uzdy i służący do kierowania koniem w zaprzęgu; cugle, wodze’ zob. lejce lubieć – ‘znajdować w czymś upodobanie, przyjemność’ łańcuszek – ‘element narzędzia do usuwania sierści z zabitej i sparzonej świni’ łenta zob. łynta łoić – ‘jeść z wielkim apetytem’ łojć – ‘komenda wydawana koniowi, żeby szedł’ łónka – ‘łąka’ łupina – ‘skórka ziemniaka’ zob. strużyna łyka – rodz. ż. ‘złożona tkanka roślin naczyniowych przewodząca substancje organiczne’ zob. łyko łyko zob. łyka łynta – ‘łodygi, nać ziemniaków; łęciny’ zob. łenta machać – ‘żartobliwie o koszeniu kosą’ majeranka – rodz. ż. ‘Majorana hortensis, majeranek’ zob. marjanka maluczki – ‘malutki, bardzo mały’ maneż zob. kierat manież zob. kierat manipulować – ‘wykonywać szereg bliżej nieokreślonych czynności naprawczych’ manyż zob. kierat marjanka zob. majeranka marynata zob. zaprawa matka – ‘ziemniak przeznaczony do sadzenie; sadzeniak’ zob. sadzeniak, sadzonka, stara pyra, stary ziemniak mdły – ‘wątły, słaby, tu o roślinie’ mendel zob. myndel miech zob. dmuchawa miedza zob. granica miely – ‘płycej’ mielszy – ‘drobniejszy, tu o kamykach’ mierzwa zob. gnój mietlonka – ‘gałązki brzozowe służące do wyrobu mioteł’ mietła – 1. ‘rodzaj trawy, chwast zbożowy’; 2. ‘miotła z gałązek brzozowych’ mindzyrzendzie – ‘bruzda między radlinami’ mlostek zob. mlostyk mlostyk – ‘garnuszek gliniany do przechowywania, np. smalcu’ zob. mlostek modrak – ‘chaber’ morska trawa – ‘naturalne włókno stosowane przy szczepieniu drzew’ motyka zob. dziabaka motykowanie – rzecz. od motykować ‘spulchniać glebę, usuwać chwasty za pomocą motyki’ mónka – ‘mąka’ mrozy – ‘pogoda odznaczająca się ujemną temperaturą’ mudzić – ‘tracić czas’ murzonka – ‘coś czarnego; tu: sporysz’ muszka – ‘sposób szczepienia drzew’ myndel – ‘snopy zboża ustawiane na polu, rzadko piętnaście sztuk’ zob. mendel myszka – ‘środkowa część szynki’ nabić – ‘połączyć trzonek z częścią funkcyjną ręcznych narzędzi’ zob. osadzić, oprawić naciońć – ‘ściąć czego dużo; narżnąć’ nadstawka zob. figle, graty, groty naklepać zob. klepać na narenczku – ‘pewna ilość, liczba czegoś, tyle, ile da się unieść na ręku; wiązka’ na przodku – ‘z przodu, na przedzie’ na styk – ‘niezbyt solidne połączenie, np. wideł z trzonkiem’ na ściane – ‘sposób koszenia zboża za pomocą kosy’ namar-znońć – ‘o roślinach: przebywać w niskiej temperaturze, ale nie w mrozie’ zob. obmar-znońć, naziembnońć naoszczyć – ‘naostrzyć, wyostrzyć’ narzendziownia – ‘pomieszczenie do przechowywania narzędzi’ nasadzanie – rzecz. od nasadzać ‘zasadzić’ nasadzenie – rzecz. ‘rozsada, sadzonka umieszczona w ziemi’ nasiono – ‘ziarno, nasionko’ nausznik – ‘klapka u czapki spuszczana na ucho dla ochrony przed zimnem lub wiatrem’ nawazelinować – ‘nałożyć tłuszcz, natłuścić’ naziembnońć zob. namar-znońć nieakuratny – ‘niedokładny, niestaranny’ niekształt – ‘niezgrabny, nieforemny, bezkształtny ziemniak’ nóż – ‘metalowe ostrze osadzone na długim trzonku, służące do wycinania ostów rosnących w zbożu’ obczasać – ‘oskrobać z kory, okorować’ obkaszanie zob. obkoszynie obkosić – ‘wykosić pas rosnącego na brzegu pola zboża w celu umożliwienia wjazdu maszyną koszącą’ obkoszony – przym. od obkosić obkoszynie – rzecz. od obkosić zob. obkaszanie obłamywanie – rzecz. od obłamywać ‘usuwać zeschnięte liście rosnących buraków’ obławiacz – ‘narzędzie ręczne lub mechaniczne do odcinania liści buraków wraz ze skróconym pędem, przed wyoraniem korzenia’ zob. ogławiacz obławianie – rzecz. od obławiać ‘odcinać liście wraz ze skróconym pędem roślin korzeniowych, np. buraków, marchwi, przed wyoraniem ich korzeni’ zob. ogławianie obmar-znońć zob. namar-znońć oborowy – ‘osoba mająca nadzór nad oborą, dbająca o powierzone jej bydło’ obrać – ‘usunąć skórkę z ziemniaków’ zob. ostrugać, oskrobać obradlacz – ‘urządzenie rolnicze do tworzenia radlin’ zob. opielacz, opiełacz, opylacz, obsypnik obradlać – ‘obsypać ziemią niższe części łodyg albo górne części korzeni roślin okopowych za pomocą radła’ obradlanie – rzecz. od obradlać obrencz zob. obryncz obroncz zob. obryncz obronkować – ‘bronować rolę bronkami’ obryncz – ‘pasek metalowy stanowiący okucie koła wozu’ zob. obrencz, obroncz obrzondzać – ‘wykonywać prace codzienne w gospodarstwie, szczególnie związane z hodowlą zwierząt domowych; oporządzać’ zob. oprzontać obrzynek – ‘obcięty kawałek czegoś, skrawek, obcinek’ zob. ścinek obsypnik – ‘maszyna do obsypywania ziemniaków ziemią’ zob. obradlacz obucie – rzecz. od obuć ‘wkładać buty’ oczkowanie – rzecz. od oczkować oczkować – ‘sposób szczepienia drzew i krzewów’ odbieraczka – ‘kobieta zbierająca skoszone zboże, wiążąca snopki’ zob. ubieraczka żniwiarka oddychnońć – ‘odpocząć, odsapnąć, zrobić przerwę w pracy’ odfutrować – ‘odżywić, dać jeść, dostarczyć pożywienia’ zob. odkarmić odkarmić zob. odfutrować; odpas – ‘karmienie zwierząt gospodarskich’’ odrobić – w zn. ‘odwzajemnić coś; pójść na zabawę do sąsiedniej wsi, która wcześniej była goszczona’ oflis zob. krómka ogławiacz zob. obławiacz ogławianie – rzecz. od ogłowić zob. obławianie okółka – ‘jedna z prac pielęgnacyjnych przy burakach polegająca na usunięciu chwastów lub wykonywana w celu spulchnienia ziemi wokół buraka’ zob. okronżka okrasa zob. szpyrka okronżka zob. okółka okulak zob. kujon okulok zob. kujon okwitnońć – ‘o roślinach kwitnących: przekwitnąć’ omłot – ‘młócenie, młocka’ omłócić – ‘odzielić nasiona od kłosów, strąków itp. przez młócenie, poddać co młóceniu; wymłócić’ oparzyć – ‘oblać ukropem w celu łatwiejszego usunięcia pierza lub włosów z zabitych zwierząt’ zob. parzyć, zaparzyć opielacz zob. obradlacz opielanie – rzecz. od opielać ‘usuwać chwasty’ opiełacz zob. obradlacz opołka – ‘rodzaj płytkiego koszyka ze słomy lub wikliny, bez rączki, w którym umieszczano uformowane ciasto chlebowe do wyrośnięcia przed włożeniem do pieca’ oprawa – ‘trzonek’ zob. oprawisko oprawianie – rzecz. od oprawiać oprawić zob. nabić oprawka zdr. od oprawa oprawisko zob. oprawa oprzontać zob. obrzondzać oprzynd – rzecz. od oprzątać opylić – ‘pokryć coś rozpylonym proszkiem, zwłaszcza: posypać rośliny sproszkowanymi preparatami chemicznymi’ opylacz zob. obradlacz orczyk zob. barczyk osa – ‘trawiarka konna’ zob. figaka gonicha, kosiarka, trawiarka osadzić zob. nabić osierdko – ‘płuca i serce ubitej świni’ zob. osierdzie osierdzie zob. osierdko oskrobać – 1.‘usunąć skórkę ziemniaka’ zob. obrać, 2. ‘usunąć korę z pnia’ zob. obczasać oskubać – ‘usunąć pióra z ubitego drobiu’ ostrugać zob. obrać oszcze – ‘ostrze’ oszczenie – rzecz. od oszczyć oście – ‘włosowaty wyrostek będący wydłużeniem, zakończeniem organów roślinnych, np. plewek jęczmienia’ otrymb – ‘odpad z przemiału ziarna na mąkę lub kaszę stanowiące cenną paszę treściwą’ owendzić – ‘poddać wędzeniu’ owsisko – ‘ściernisko, pole po skoszonym owsie’ ozor – ‘język, zwłaszcza język zwierzęcia’ pajónk – ‘maszyna rolnicza do przetrząsania na łące świeżo skoszonej trawy lub siana dla przyspieszenia ich wysychania’ zob. przetrzonsaczozgrabiarka palynisko – ‘część pieca w kuźni, w której odbywa się spalanie paliwa’ pałka – 1. ‘gruby kij służący do młócenia małych ilości zboża’; 2. ‘część drobiu, noga’ pałza – ‘przerwa w czasie pracy, odpoczynek’ pantofle zob. kapcie papuć – ‘zniszczony, przydeptany but’ zob. ciap parcianny – ‘zrobiony z partu (grube płótno konopne lub lniane); zgrzebny’ parobek – ‘stały lub sezonowy najemny robotnik rolny, zatrudniany dawniej w gospodarstwach bogatych chłopów i w folwarkach’, fraz. za zgrobki pijom parobki partacz – ‘człowiek pracujący źle, niedbale, nieumiejętnie; kiepski rzemieślnik, fuszer’ parzyć zob. oparzyć paśnik – ‘rodzaj koryta lub żłobu, w którym daje się jedzenie zwierzętom domowym’ zob. koryto patyk – ‘wydzielona w chlewie przegroda dla świń’ pegiery – ‘państwowe gospodarstwo rolne (PGR)’ zob. pegieery pegieery zob. pegiery peklować – ‘konserwować mięso w roztworze soli kuchennej z saletra i przyprawami’ pelić – ‘oczyszczać ziemię z chwastów wyrywając je spośród uprawnych roślin ręcznie lub za pomocą narzędzi rolniczych’ perczysko – ‘pole, na którym rosły pyry (ziemniaki)’ zob. kartoflisko piernata – ‘rodzaj trawy, chwast zbożowy’ pies – ‘deska z wycięciem dopasowanym do pięty, stosowana do zdejmowania butów, zwłaszcza z cholewami’ zob. pomocnik, szczudło piła motorowa – ‘piła zaopatrzona w silnik’ pinek – zdr. od piń zob. pińek piń – ‘pień drzewa’ pińek – zdr. od piń zob. pinek pipcia – pl ‘pozostałość pierza na skórze ptaków po wypadnięciu puchu i większych piór’ zob. pipcie, pipioty pipcie zob. pipcia pipioty zob. pipcia pocukrzyć – ‘dodać cukru do czegoś, posłodzić’ podkowiak – ‘gwóźdź służący do przybijania podkowy koniom’ zob. hufnal podrobić – ‘podzielić coś na drobne części, na drobne kawałki’ podścielić – ‘zrobić podściółkę’ podwórko – zdr. od podwórze podwórze – ‘plac, często ogrodzony, przy domu, wśród zabudowań stanowiący pewną całość’ pojedynek – ‘koń idący pojedynczo w zaprzęgu’ fraz. chodzić w pojedynek pokosić – ‘ściąć kosą’ pole – ‘obszar ziemi przeznaczony pod uprawę, nadający się do uprawy; ziemia uprawna’ pole kamieniste – ‘pole uprawne, na którym jest dużo kamieni’ zob. pole skamieniałe, pole zakamienione, pole zakamieniałe pole skamieniałe zob. pole kamieniste pole zakamieniałe zob. pole kamieniste pole zakamienione zob. pole kamieniste polegnienty – ‘przyduszony, położony, skierowany ku ziemi, tu o zbożu’ polewaczka zob. giskanka pomocnik zob. pies popendzić – ‘przynaglić konia do pośpiechu’ porombać – ‘pociąć drewno na kawałki za pomocą siekiery’ porymba – ‘obszar, na którym wycięto drzewa w lesie’ potraw – ‘drugi pokos trawy’ pouwieszać – ‘pozawieszać’ powekować – ‘zakonserwować produkty żywnościowe, umieściwszy je w wekach’ powonzka – ‘ścierka do cedzenia mleka w celu oczyszczenia’ powózka – ‘pojazd konny czterokołowy, na resorach, dla czterech lub sześciu osób’ poznanianka – ‘rodzaj maszyny młócącej’ prasa zob. presa prasować – ‘wytwarzać snopki za pomocą prasy’ presa – ‘maszyna rolnicza do prasowania słomy w kostki itp.’ zob. prasa presak – ‘snopek słomy lub siana zwykle w kształcie kostki wytworzony przez prasę’ zob. kostka pryzma – ‘usypisko, stos w kształcie ostrosłupa ściętego’ przebieraniec – ‘człowiek przebrany za kogoś, występujący w kostiumie, masce, chodzący po wsi w okresie świąt Bożego Narodzenia’ zob. kolendnik przednówek – ‘okres przed nowymi zbiorami od pierwszych żniw’ przedplon – ‘każdy zasiew poprzedzający na danym polu następującą po nim, jako plon główny, uprawę roślin’ przetrzonsaczozgrabiarka zob. pajónk przetwory zob. zaprawa pszeniczysko – ‘ściernisko, pole po ściętej pszenicy’ puszorek – ‘uprząż zakładana koniowi’ pyrczysko zob. kartoflisko pynczak – ‘kasza z całych ziaren jęczmienia lub pszenicy otrzymywana przez ich obłuskiwanie i polerowanie’ pympek – ‘uroczyste zakończenie żniw’ pyra zob. kartofel radlina – ‘niewysoki wał ziemi, w którym rosną ziemniaki’ zob. radlonka, radlonka, radlónka, rajka radlonka zob. radlina radlonka zob. radlina radlónka zob. radlina rafa – ‘naturalne włókna do owijania zaszczepionych roślin’ zob. laka rajka zob. radlina reble – ‘rodzaj butów’ reperować – ‘naprawiać uszkodzony przedmiot’ roś – ‘rosnąć’ rozbierać – ‘oprawiać ubitą zwierzynę i dzielić na części’ rozbiórka – rzecz. od rozbierać rozciapany – ‘zniszczony, zdeptany, tu o bucie’ zob. zdepnienty, zdeptany rychło – ‘wcześnie, rano’ rydel – ‘daszek czapki’ rydelek – zdr. od rydel: 1. ‘daszek czapki’; 2. ‘stołek, krzesełko’ ryjoczek – zdr. od ryj ‘przedłużenie przedniego odcinka szczęki i żuchwy u niektórych zwierząt, np. u świni’ rzymki – ‘rodzaj butów’ rzyź – ‘ubój zwierząt’ sadzeniak – ‘ziemniak przeznaczony do sadzenia’ zob. matka sadzonka zob. matka sakowiec – ‘typ pługa jednoskibowego na kołach’ schab zob. karmonada siadłe mleko – ‘mleko ścięte pod wpływem bakterii kwasu mlekowego; kwaśne mleko’ siarczysty – ‘pełen temperamentu, żwawy, raźny, dziarski, tu o tańcu’ sierś – rodz. ż., m. ‘sierść’ skarupa – ‘twarda, stwardniała powierzchnia, np. zaoranego pola uprawnego’ zob. skorupa skiba – 1. ‘wąski pas gleby odcinany i odkładany przez lemiesz i odkładnicę pługa’ 2. ‘środkowe kawałki pokrojonego chleba’ skład – 1. ‘pas oranego pola, zwykle około 20-30 metrów szerokości’; 2. ‘orka wykonana w taki sposób, że skiby odkładają się do środka’; 3. ‘sklep’ skorupa zob. skarupa skrzynia zob. kasta skubanie – rzecz. od skubać ‘oczyszczać zabitego ptaka z piór, wyrywając je ze skóry’ słup – ‘element konstrukcji stogu, stanowiący część stabilizującą, na który nakłada się zboże lub siano’ smolny – ‘zawierający smołę, nasycony smołą; smolisty, tu o korzeniu, drzazgach’ smyk – 1. ‘bezkoleśne urządzenie transportowe z desek, służy do przenoszenia różnych towarów’; 2. ‘dziecko, łobuz’ spaprać robote – ‘zrobić coś źle, niedbale, niechlujnie’ spartaczony – przym. od spartaczyć ‘zrobić coś źle, byle jak, po partacku’ sprzynt – 1. ‘skoszenie, zżęcie zboża i zwożenie z pola’; 2. ‘narzędzia, urządzenia’ spuścić pare drzew – ‘ściąć parę drzew’ srogi – ‘ostry, mroźny’ stadź na kwiciu – ‘kwitnąć’ stara pyra zob. matka stary ziemniak zob. matka statki – ‘naczynia kuchenne’ strużyna zob. łupina strykować – ‘robić na drutach’ stychtówka – ‘maszyna do młócenia’ zob. sztyftówka sworta zob. krómka szabel – pl ‘fasolka szparagowa’ szajbka – ‘żeliwne sitko do przepuszczania mięsa przez maszynkę w celu rozdrobnienia i nałożenia w jelita lub osłonki’ szczeblaty – ‘poszarpany, fryzowany, tu o liściach kapusty pekińskiej’ szczeblikować – ‘wybierać resztki ziemniaków po wykopkach’ zob. szczeblować, szczemblować szczeblować zob. szczeblikować szczepiać – ‘uszlachetniać drzewa i krzewy owocowe lub ozdobne przez połączenie zrazu lub oczka odmiany szlachetnej z podkładką; szczepić’ szczepianie – rzecz. od szczepiać zob. szczypienie szczepić zob. szczepiać szczembel zob. szczeblik, szczymblik szczemblować zob. szczeblikować szczudło zob. pies szczypienie zob. szczepianie szczymblik zob. szczeblik szefel – ‘miara objętości ziemniaków, około 2 koszyków; wykopki w dużych gospodarstwach rolnych’ szemrować – ‘podkradać’ szlam – ‘śluz na jelitach ubitych zwierząt’ szlamować – ‘oczyszczać ze śluzu i resztek pokarmu jelita z ubitych zwierząt rzeźnych’ szmelc – ‘złom, odpadki metalowe’ szmyrgiel – ‘rodzaj kamienia stosowany do ścierania rdzy’ szponga – ‘pozioma belka, do której przybija się deski lub sztachety, stosowana przy zbijaniu bram, płotów itp.’ szpichrz – ‘budynek przeznaczony do składania i przechowywania zapasów żywnościowych, zwłaszcza zboża’ szpilkować – ‘szprycować, za pomocą nakłuwania, solić mięso wodnym roztworem soli; wstrzykiwać’ zob. szprycować szpryca – ‘przyrząd do wstrzykiwania solanki’ szprycha – ‘jeden z prętów łączących piastę koła z jego obręczą u wozu’ szprycować zob. szpilkować szpyrka – ‘tłuszcz dodawany do potraw, zwłaszcza topiona słonina ze skwarkami’ zob. okrasa sztacheta – ‘element płotu, ogrodzenia, parkanu; wąska deska zwykle ostro zakończona u góry’ sztyftówka zob. stychtówka sztyga – ‘snopki, kupki’ zob. kopa ściernie – ‘przyziemne części roślin uprawnych, głównie zbóż, pozostałe na polu po zżęciu’ ściernisko – ‘pole po skoszeniu zbóż, z pozostawionymi dolnymi częściami roślin’ ścinek zob. obrzynek śklany – ‘zrobiony ze szkła, szklany’ ślamowany – ‘poddany szlamowaniu’ śmiga – ‘element budowy snopowiązałki, motowidło’ śron – ‘szron’ śruta – ‘rozdrobnione na śrutowniku ziarno zbóż i roślin strączkowych, używane na paszę treściwą dla zwierząt, śrut’ śviniarnia zob. chlew świtać – ‘o dniu, poranku itp.’ taniecha – ‘rzecz bardzo tania; bardzo niska cena czegoś’ tatarka zob. taterka taterka – ‘Fagopyrum tataricum, roślina pastewna z rodziny rdestowatych, gatunek gryki, której często towarzyszy jako chwast; z nasion wyrabia się kaszę i mąkę’ zob. tatarka tawot – ‘smar’ tawotnica – ‘urządzenie do wyciskania tawotu, smaru’ tłuścić – ‘smarować, pokrywać coś tłuszczem, natłuszczać’ toboł – ‘rozszerzona górna część przełyku u ptaków ziarnojadów, np. kur – do rozmiękczania i częściowego trawienia pokarmu’ zob. tobołek, wole tobołek zob. toboł traktor zob. ciongnik trawiarka zob. figaka trocina zob. kasza trzewik – ‘sznurowany but roboczy’ turoń – ‘kukła przypominająca koński łeb, element w pochodzie kolędników’ twaróg zob. gzik tytka – ‘torebka z papieru przeznaczona do pakowania niedużej ilości produktów, zwłaszcza sypkich’ ubijak zob. kała ubieraczka zob. odbieraczka ugrabić – ‘wyrównać powierzchnię ziemi, zgarnąć siano, resztki zżętego zboża itp. za pomocą grabi’ ukisić – ‘poddać fermentacji mlekowej, kiszeniu’ ukopać – ‘kopiąc wydobyć z ziemi pewną ilość czegoś, tu ziemniaków’ uliczka zob. furtka urżnonć – ‘uciąć za pomocą sierpu’ usieczony – ‘skoszony’ uszy – pl ‘czerwone wyrostki wiszące pod dziobem kur i kogutów’ walonki – 1. ‘część mięsa wieprzowego’; 2. ‘rodzaj obuwia warmianka – ‘maszyna do młócenia’ warsztat – ‘pomieszczenie wyposażone w urządzenia , maszyny, narzędzia do wykonywania określonych prac, najczęściej rzemieślniczych’ warzywnik – ‘miejsce w ogródku przeznaczone pod uprawę warzyw’ weko – 1. ‘słoik służący do robienia przetworów, zamykany za pomocą gumy, szklanego wieka i sprężyny bądź klamry metalowej’; 2. ‘przetwory zrobione w słoikach typu wek’ wialnia zob. czyszczarka wiata – ‘lekka budowla w postaci dachu wspartego na słupach’ wietrznik – ‘wywietrznik’ wilk zob. dzik winić – ‘fermentować, gnić’ wiśny – ‘wilgotny’ wkrentak – ‘śrubokręt’ włodarz – ‘zarządca, człowiek, który nie pracuje, a dogląda pracy innych’ włóczenie – rzecz. od włóczyć włóczyć – ‘uprawiać rolę za pomocą brony, spulchniać i wyrównywać zaoraną ziemię, przykrywać ziemią zasiane ziarno, nawóz mineralny itp.’ wole zob. toboł wozowy – ‘pomieszczenie na wozy konne’ wschód – ‘wschodzenie, kiełkowanie roślin’ wsiewka – ‘roślina wsiewana, zwłaszcza wiosną, w pole zajęte przez uprawę stanowiącą plon główny i zbierana zazwyczaj po jego sprzęcie’ wyciongać pole – ‘wyjaławiać glebę, to o chwastach’ wykłosić – ‘o roślinach kłosowych: wytworzyć, wykształcić kłosy’ wykłoszone – przym. od wykłosić wykopek – ‘wykopywanie ziemniaków lub innych roślin okopowych; okres tych prac’ zob. wykopki; wykopki zob. wykopek wyrywka – ‘wykopki buraków, wyrywanie buraków’ wysiew – ‘wysiewanie, wysianie (nasion, nawozów)’ wyzuwać – ‘zdejmować buty’ zob. zezuć wyżer – ‘nierówności, zadarcie na desce źle oheblowanej’ wzuwać – ‘zakładać buty’ wyndzonka – ‘mięso wędzone, wędliny poddane wędzeniu’ zadać zob. futrować zagnanie – ‘orka wykonana w taki sposób, że skiby odkładają się do środka’ zob. skład zagrabiarka zob. grabiarka zaparzyć zob. oparzyć zaprawa – ‘zakonserwowane przetwory z owoców, warzyw, mięsa’ zob. przetwory, marynata, weko zaprawiać – ‘robić zaprawy’ zaraza – ‘choroba ziemniaków, wywołana przez pasożytniczy grzyb, objawiająca się żółtymi plamami na liściach, sinymi i nieco wgłębionymi na bulwach’ zawdziać – ‘założyć, nałożyć, ubrać’ zaziajać – ‘zmęczyć się szybkim i długim chodzeniem, bieganiem, zgonić się do utraty tchu; zadyszeć się’ zdepnienty zob. rozciapany zdeptany zob. rozciapany zdrewniały – ‘twardy, tu o źdźble dojrzewającego zboża’ zesolić – ‘natrzeć coś solą w celu zakonserwowania’ zezuć zob. wyzuwać zeżreć – ‘o zwierzętach: zjeść, pożreć’ zgrabiarka zob. grabiarka zgrabki – ‘zgrabione z pola resztki skoszonego zboża pozostałego po sprzęcie’ zgrzebło – 1. zob. grzebielec; 2. ‘narzędzie służące do wygarniania popiołu i przegarniania żaru w piecu chlebowym’ ziarko – zdr. od ziarno zielone – ‘zielone części pastewnych roślin łąkowych, pastwiskowych lub polowych (np. koniczyny, wyki), stanowiące pasze dla zwierząt gospodarskich bezpośrednio po skoszeniu’ zob. zielónka zielsko – ‘chwasty’ zielónka zob. zielone ziemniaczysko zob. kartoflisko złoto czarne – ‘węgiel’ zmrok – ‘pora ściemniania się’ zsieczony – ‘zżęty, skoszony’ zupa szablowa – ‘zupa z fasolki szparagowej’ zwarzyć przez mróz – ‘spowodować obumarcie roślin, ich części pod wpływem ujemnej temperatury powietrza’ zob. zwarzyć przez śron zwarzyć przez śron zob. zwarzyć przez mróz źreć – ‘jeść, żreć, paść się’ źróbak – ‘młode konia’ żanna – ‘o mące: żytnia, z żyta’ żłóbek – ‘szopka bożonarodzeniowa’ żmudny – ‘zabierający dużo czasu, wymagający wiele drobiazgowego trudu i cierpliwości’ żniwiacz zob. kosiarz żniwiarka – 1. ‘kobieta pracująca przy żniwach’ zob. odbieraczka; 2. ‘maszyna ścinająca zboże’ żniwiarz zob. kosiarz żorcie – ‘pokarm przygotowany dla zwierząt (zwłaszcza dla świń)’ zob. futer żytnisko – ‘ściernisko po ściętym życie’
|
