Leksykon kaszubski
Leksykon kaszubski
Powrót do listy haseł
Norma językowa
autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz
NORMA JĘZYKOWA W KASZUBSZCZYŹNIE
(
jãzëcznô
,
mòwnô norma
)to zespół wszystkich środków jęz. (tj. głosek, morfemów, wyrazów, sposobów ich wymawiania i łączenia itp.), które są aktualnie używane zgodnie z aprobatą społ. przez wszystkich mówiących tym językiem. Nieprzestrzeganie n. j. grozi niezrozumieniem lub ośmieszeniem mówiącego. N. j. wynika ze zwyczaju i poczucia językowego. Kaszubi od dawna zdają sobie sprawę z tego, że różnie się mówi w poszczególnych stronach, co znajdywało wyraz w
®
nazwach etn., np.
B
ë
l
ô
c
ë
,
Drobòcë
,
Fejnkaszëbi
,
Gr
ë
bi Kasz
ë
bi
. W gwarach jednak n. j. przejawia się znacznie słabiej. N. j. w
®
kaszubszczyźnie lit. kształtowała się zrazu w oparciu o
®
gwarę żarnowiecką na pn. Kaszub (
®
F. Ceynowa), potem o gwary pdkasz. (
®
H. Derdowski), wreszcie śrkasz. (
®
młodokaszubi, np. A. Majkowski), zwł. z szerokim uwzględnieniem cech pnkasz. (
®
zrzeszeńcy, np. J. Trepczyk); m.in. tak z powodu aktywności na polu piśmiennictwa reprezentantów tego rejonu. N. kasz. jest ciągle mało wyrazista, bardzo elastyczna, w dużym stopniu nadal zależna od domowej (macierzystej) mowy mówiącego, jak też piszącego. Najbardziej odzwierciedla się ona w
®
pisowni kasz., mimo jej zmienności w czasie czy obowiązywania dziś dwu (!) wersji jednocześnie. N. w innych zakresach języka wymaga i trafnych opracowań teoret., i dłuższego czasu na upowszechnienie. Rozwiązania teoret. przyniosły ostatnio
®
Wskôzë kaszëbsczégò piosënkù
E. Gołąbka i jego
Słownika
(2005), także
®
Słownik języka pomorskiego
... Ramułta w nowej edycji J. Tredera (2003). Nie są one identyczne, ale mogłyby one być w pełni realizowane w odmianie pisanej kasz. (np. w wydawnictwach), a z niej przenikać do mówionej. Dla normalizacji nieodzowne jest, by ustalenia normatywnych gramatyk były przekazywane i wdrażane w procesie nauczania języka kasz. i uprawiania przez pisarzy w dobrej książce, przez dziennikarzy w codziennej prasie itd. Jednak ich praktyczne wyegzekwowanie w odmianie mówionej (np. w edukacji szkolnej) jest trudne przy ciągle dużym zróżnicowaniu wewnętrznym kaszubszczyzny. Por. tu choćby czytanie
Remùsa
przez Z. Jankowskiego (
®
kasz. w internecie) czy
Verba Sacra
przez D. Stenkę (
®
A. Sikora), a także recytacje tych samych tekstów przez osoby z różnych stron Kaszub, m.in. na
®
konkursie
Rodny mòwë
w Chmielnie. Rozważa się możliwość usankcjonowania dwu częściowo odrębnych norm, mianowicie w zakresie kilku wyrazistych cech: a) norma pnkasz. uwzględniająca akcent ruchomy i na ostatnią w typie
dobri
, bylaczenie i wymowę wąską nosówki typu
ę
– i b) norma śrkasz. z akcentem kolumnowym, niebylacząca i z szeroką wymową nosówki typu
ã
. W innych kwestiach obowiązywałaby jednolitość czy dążność do jednolitości, np. w zakresie
gadac
║
gôdac
na rzecz
gadac
,
spiewac
║
spiéwac
na rzecz
spiewac
;
kôzaniégò
║
kôzaniô
na rzecz
kôzaniégò
; typ
znóny
║
znany
na rzecz
znóny
; typ
kòtk
,
kùńc
, nie:
kòtek
,
kùniec
. Można zauważyć, że gdyby nie usiłowano zachować w kasz. lit. wielu archaizmów (np. typ
cëzy
i typ
wicy
, tryb rozk. z –
ë
), wówczas normalizacja mogłaby się okazać łatwiejsza.
Powrót do listy haseł
Start
Wprowadzenie
Podstawy dialektologii
Opis dialektów polskich
Kaszubszczyzna
Kultura ludowa
Leksykon terminów
Leksykon kaszubski
Autorzy
Mapa serwisu
Literatura
ISBN: 978-83-62844-10-4
© by Authors.
Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie:
ITKS