Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych

Dyftongiczna wymowa samogłosek Wymowa dyftongiczna samogłoski pochylonej o. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 61. Dyftongiczna wymowa samogłosek Wymowa dyftongiczna samogłoski o. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 57. Dyftongiczna wymowa samogłosek Wymowa dyftongiczna samogłoski pochylonej a. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 52. Dyftongiczna wymowa samogłosek Wymowa dyftongiczna grupy oN w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 60 D Dyftongiczna wymowa samogłosek Wymowa dyftongiczna samogłoski y w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 39 C Dyftongiczna wymowa samogłosek Wymowa dyftongiczna samogłoski u w gwarach. Oprac. A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie: Dejna 43 B

Dyftongiczna wymowa samogłosek. W dialektach ludowych samogłoski mogą się rozwijać w dwugłoski, inaczej dyftongi (grec. diphtónges ‘dwudźwięczny; dwugłoska’), czyli połączenia dwóch samogłosek w sylabie. Tendencja do dyftongizacji samogłosek charakteryzuje przede wszystkim gwary Polski zachodniej, północno-zachodniej i część gwar Polski południowej, co jest związane ze swoistą artykulacją samogłosek na tych terenach, w której ważniejszy jest udział warg – ich zaokrąglanie (labializacja) i spłaszczanie – niż ruchy języka w jamie ustnej. Różnego rodzaju dyftongi rozwinęły się szczególnie w zachodniej Wielkopolsce, na północnym Śląsku i w środkowej Małopolsce. Najczęściej mamy do czynienia z dyftongiczną wymową o: ^łosa, k^łoval, występującą w większości gwar wielkopolskich, śląskich i małopolskich (zob. Labializacja). Znaczne tereny na zachodzie  (od Raciborza na Śląsku po Tucholę na północy) obemuje dyftongiczna wymowa á pochylonego (zob. Dyftongiczna wymowa á pochylonego). Wyjątkowa jest dyftongiczna wymowa samogłoski nosowej ą: do^ułb, dy^łb = dąb, koło Opola i na Krajnie.  W Wielkopolsce (bez gwar kramskich) y wymawia się bardziej przednio i płasko, co doprowadza również do jego dyftongizacji, zwłaszcza w wygłosie yⁱ → y^j: d^ło^ebry^j k^łot, niszczy^j my^jszy^j = dobry kot niszczy myszy. Dyftongiczne y^j w sylabach akcentowanych, np my^jszy, zły^j (ale przy tym dobry), występuje także w gwarach koło Suwałk (zob. Samogłoska y). Wielkopolskę zachodnią charakteryzuje wymowa dyftongiczna samogłoski u z częstym przesunięciem jej artykulacji ku przodowi i ewentualnym opuszczeniem niezgłoskotwórczego u, np.brzu^łch / brzu^och.