|
Bory Tucholskie w przeszłości należały administracyjnie do południowych Kaszub – ziemi zaborskiej. W X-XII w. były własnością książąt pomorskich i stanowiły największy kompleks leśny w regionie – znajdowały się w centrum Pomorza Gdańskiego i Sławieńskiego, co opóźniło integrację ekonomiczną i polityczną obu krain. Od południa Bory Tucholskie stykały się z puszczami nadnoteckimi, których kompleks w dorzeczu Gwdy oddzielał Pomorze Zachodnie od Gdańskiego. Od północy Bory łączyły się jednym ramieniem z Puszczą Słupską, a drugim z Lasami Bytowskimi; na linii Łeby dochodziły do morza (Historia Pomorza I 1969: 369).
Na początku XII wieku rozpoczęło się osadnictwo w Borach Tucholskich, przede wszystkim w rejonie Chojnic i Człuchowa. Istniały już wówczas ośrodki Biełgard (Białogard) nad Łebą, Sławno i Słupsk. Mieszkańcy Borów eksploatowali zalegające tam „żyły bursztynu” (do XVIII wieku włącznie). Tucholę założyli książęta kaszubscy, pod koniec XIII wieku zakończono budowę kościoła, który został konsekrowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę.
Na początku XIV wieku Wacław II nadał miasto rodzinie Święców, namiestników na Pomorzu Gdańskim. Kiedy Władysław Łokietek po powrocie z wygnania zażądał zwrotu Pomorza, Święcowie poddali je margrabiom brandenburskim. Wywołało to walki między ludnością polską, Brandenburczykami i Krzyżakami. Wskutek tej wojny Krzyżacy zajęli Pomorze Gdańskie (1309-1310) i Tucholę. Pod panowaniem krzyżackim miasto (od 1346 roku) stało się najważniejszym po Gdańsku komturstwem na lewym brzegu Wisły, gdyż strzegło tzw. Drogi Margrabiów, którą przybywały z zachodu posiłki dla Malborka. Po wojnie trzynastoletniej (1454-1466) Bory Tucholskie na mocy II pokoju toruńskiego wróciły do Korony i weszły do województwa pomorskiego. Tuchola została wówczas starostwem, a od 1512 roku należała do archidiakonatu kamieńskiego. Szlachta w Borach Tucholskich, inaczej niż na pozostałym obszarze Prus Królewskich (z wyjątkiem powiatu świeckiego), mówiła po polsku lub po kaszubsku i była katolicka. Mimo to w Tucholi, jedynym mieście powiatu liczącego 1818 km2, dochodziło pod koniec XVI wieku do walk pomiędzy katolikami a luteranami. Na przełomie XVI i XVII wieku dzięki wsparciu Bartłomieja Nowodworskiego, dworzanina Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, wiele osób z tych okolic studiowało na Uniwersytecie Jagiellońskim. Starostami Tucholi w tym czasie byli m.in. Andrzej Morsztyn, Jan Sobieski i Michał Korybut Wiśniowiecki. W Borach Tucholskich żyli bartnicy i smolarze, budowano kuźnice. W XVI i XVII wieku karczowano puszczę, aby zyskać więcej gruntów rolnych. W Borach dominowały gospodarstwa wielkokmiece; gospodarka i rzemiosło były nakierowane na zaspokojenie potrzeb regionu. Ponieważ transport drogowy znacznie podnosił koszt eksploatacji drewna z Borów Tucholskich, nie wożono go na sprzedaż do Gdańska, jak czyniono z drewnem z puszcz położonych nad większymi i bardziej spławnymi rzekami. Uratowało to Bory Tucholskie przed wycięciem. Rozwój regionu przerwał potop szwedzki. Po I rozbiorze Bory Tucholskie znalazły się w zaborze pruskim. Wówczas najbardziej zniszczono puszczę, wycinając najcenniejsze gatunki drzew i sadząc na ich miejsce sosny. Ogromnie wyniszczyło Bory osuszanie bagien i torfowisk oraz wycinanie lasów, aby powiększyć teren ziem uprawnych. W 1920 Bory Tucholskie znalazły się ponownie w Polsce. W kampanii wrześniowej 1939 r. odbyły się tu krwawe walki, tzw. bitwa graniczna. W czasie II wojny światowej w Borach Tucholskich masowo eksterminowano miejscową ludność, zamordowano ponad 21 tys. osób, tysiące zaginęło bez wieści. W Borach działały liczne organizacje partyzanckie, które z czasem weszły w skład Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, Armii Krajowej, Polskiej Armii Powstania, a od połowy 1944 r. – grup desantowych i Dywizji WP im. T. Kościuszki. Teren Borów Tucholskich był przez wieki miejscem życia i pracy dla Borowiaków. Zajmowali się oni wyrębem i karczowaniem lasów, toczeniem żywicy, bartnictwem, łowiectwem, koszykarstwem i zbieractwem. Rozwinęło się tu tartacznictwo, wyrób smoły i ciesielka; na mniejszą skalę młynarstwo, rybołówstwo oraz włókiennictwo. Rolnicy dzielą się do dzisiaj na gburów, mających gospodarstwa o powierzchni ok. 15 ha, i putkerów, właścicieli mniejszych gospodarstw (ok. 5 ha). Czy wiesz, że... Ochrona Borów Tucholskich w XVII wieku
Przez dwadzieścia lat (1611 – 1631) starościną tucholską była królowa Konstancja, żona Zygmunta III Wazy, arcyksiężniczka habsburska. Upodobała sobie zamek tucholski, w którym bawiła przez dłuższy czas. Król Zygmunt często odwiedzał małżonkę ,przybywając tu z całym dworem na huczne polowania w Puszczy Tucholskiej. Dużą troską otaczała starościna lasy, dokonując w nich osobistej kontroli. Żywiołowy i niekontrolowany wyrąb drzewostanu przez miejscowych smolarzy, kradzieże w barciach i kłusownictwo powodowały szybkie niszczenie obszarów leśnych. By powstrzymać ten proces, 28 maja 1614 roku wydała rozporządzenie o ochronie Puszczy Tucholskiej. Wszem i wobec i każdemu z osobna, mianowicie poddanym naszym jakiegokolwiek stanu i zawołania w Starostwie Tucholskim wiernie nam miłym, łaskę naszą królewską. Wiernie nam mili : mamy tę wiadomość, że w puszczach do Starostwa tucholskiego oprawie naszej podległego, wielkie się szkody przez was , zwłaszcza mieszczany tucholskie dzieją. Przeto rozkazujemy koniecznie , to chcąc mieć po nich, abyście w puszczach naszych szkód żadnych nie ważyli się pod winą, która będzie przez Urodzonego Jana Wielżyńskiego, sekretarza króla JEM na was o to złożoną. Dla łaski naszej i z powinności swojej inaczej nie czyńcie. Dan w Warszawie, Dnia XXVIII Miesiąca Maia Roku MDCXIV. Konstancja królowa. Rozporządzenie to stało się przykładem dla innych starostw i szybko rozpowszechniło się na całym Pomorzu. Było to pierwsze usankcjonowane prawem działanie w zakresie ochrony dziedzictwa i miejscowego krajobrazu przyrodniczego. Ciekawostkę przygotowała Maria Ollick. Źródła: Adam Dylewski, Bory Tucholskie, [w:] tegoż, Pomorze, Warszawa 2007, s. 50-51. Historia Pomorza, red. Gerard Labuda, t. 1-3, Poznań 1969-1993. |
