Leksykon terminów

Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych



Halina Karaś

Powrót do listy haseł

Archaizmy fleksyjne

Archaizmy fleksyjne w dialektach ludowych to przede wszystkim formy dualne, czyli formy dawnej liczby podwójnej (zob. Liczba podwójna). Z innych archaizmów fleksyjnych warto wymienić m.in.: 1) szerszy zakres użycia końcówki ‑a w D. lp. rzeczowników rodzaju męskiego (jak w języku staropolskim), np. płota, woza; 2) zachowanie na niektórych terenach dawnych końcówek deklinacji żeńskiej: ‑e w D. lp. i -ą w B. lp. po spółgłoskach miękkich i stwardniałych, np. od granice, widziałem wieżą, kopiemy studnią, oraz ‑am w C. lmn., np. paniam, kobietam; 3) końcówka ‑ę w B. lp. zaim. dzierżawczych rodzaju żeńskiego: swoję, moję (Kujawy); 4) formy dawnej rzeczownikowej odmiany liczebników, np. przydzi haw pięci, sześci (Podhale), s piuńci pomocnikamy (Łowickie); 5) utrzymanie się resztek aorystu i pierwotnych form odmiany niektórych czasowników, np. sypęsuć, skubęskuść (Małopolska), kwtękwcieszkwiść = kwitnę (Mazowsze i przyległe tereny Małopolski), rostęrościeszróść itp. Utrzymanie niektórych archaizmów fleksyjnych wynika w gwarach ludowych z większego konserwatyzmu w zakresie fonetyki, np. samogłoski pochylone zachowane w końcówkach fleksyjnych podtrzymują odrębny typ deklinacyjny dawnych rzeczowników rodzaju nijakiego na ‑ьje > długie ē > ścieśnione ey > i//y, np. kazaniey (w D. lp. a, a w N. lp. ‑im//‑ym). Zob. Archaizmy w dialektach ludowych. Mapy zamieszczone zostały w: Odmiana przymiotników, Stopniowanie przymiotników i przysłówków, Odmiana liczebników, Odmiana rzeczowników, Odmiana zaimków.

 

Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS