Kurpie to wyraziście wyodrębniający się z północno-wschodniej części Mazowsza region etnograficzny i językowy (dialektologiczny). Pojmowany szerzej obejmuje tereny Puszczy Zielonej i Puszczy Białej. Węższe ujęcie wiąże natomiast Kurpie tylko z obszarem Puszczy Zielonej, która jest też nazywana Puszczą Kurpiowską.
Region leży w dorzeczu środkowej Narwi, w przybliżeniu między Orzycem od zachodu i Pisą od wschodu. Na północy wyznacza go granica byłego województwa olsztyńskiego, a od południa Narew od ujścia Pisy do ujścia Omulwi.
Kurpiowszczyzna mimo iż przez wieki stanowiła i do dziś stanowi odrębną jednostkę kulturową i językową, administracyjnie nie tworzyła nigdy osobnej jednostki terytorialnej. Obecnie znajduje się na terenie trzech województw: mazowieckiego, podlaskiego i, w niewielkim zakresie, warmińsko-mazurskiego.
Odrębny rozwój Kurpiowszczyzny był uwarunkowany – po pierwsze – późnym osadnictwem i naturalną barierą geograficzną, jaką stanowiły lasy, a po drugie innym stylem życia jej mieszkańców zajmujących się wyrębem lasów, bartnictwem, rudnictwem i smolarstwem (a nie jak na sąsiednich terenach rolnictwem). Kultura kurpiowska zatem wyraźnie różniła się od kultury sąsiadów: na północy protestanckich Mazurów (różniących się wyznaniem od katolickich Kurpiów), na innych obszarach – mazowieckiej drobnej szlachty i chłopów pańszczyźnianych, którzy różnili się zajęciami i związanym z nimi modelem życia od mieszkańców puszcz.
Gwara kurpiowska należy do mazowieckiego zespołu dialektalnego. Decydujące znaczenie dla kształtowania się zarówno gwary kurpiowskiej, jak i jej wewnętrznego zróżnicowania miało osadnictwo – przede wszystkim mazurskie z północy i w nieco mniejszym stopniu mazowieckie z południa.
|
