EWOLUCJA KASZUBSZCZYZNY jest oczywista. Niektóre
archaiczne cechy kaszubszczyzny wycofują się: 1. nawiązujące do jęz. połab.: ‘
ar ≤ *
ŕ (sonant.), np.
miartwi (por. pol.
martwy); zlanie się sonantów *
l i *
l’, np.
miôłniô obok
môłnia, *
TorT ≥
TarT, np.
parmiéń (por. pol.
promień), nadto ruchomość na rzecz stabilizacji
akcentu; 2. nawiązujące do jęz. pol.: dawne północnopol.
rǎ- ≥
re- i
jǎ- ≥
je-, np.
remię,
jeskùlëca; też dawne wielkopolskie ‑
k, ‑
c ustępują na pd. Kaszub na rzecz ‑
ek, ‑
ec, np.
kotek,
krawiec (
jery w kaszubszczyźnie);
ř z *
ŕ itd. Mniej więcej do 1900 istniał
iloczas. Liczne są innowacje. Najstarszą była zmiana *
ę (nieprzegłoszonego w
Q) ≥
i, (najpierw
į nosowe, krótkie i długie), dokonane w XII w., na co wskazują zapisy typu
Mislicyn 1209,
Prusicino 1279, utrwalone w
Gościcino i
Gostycyn,
dosignie,
jagnica,
midzy (Krofej 1586). Tzw.
kaszubienie (np.
sedzec) mogło zajść w XIII w., poświadczone zostało w tłum. Krofeja (1586). Najpóźniej w poł. XVII w. powstało szwa kaszubskie (
ë), poświadczone przez Pontanusa, np.
trzemac,
urechlenie. Specyficznie dziś kasz. (daw. też Krajna i Bory) tzw.
afrykatyzacja k’
g’ w
č з, np.
taczé nodżi, mogła zajść już w XVI w. (np.
Radczi ‘Radki’ 1593), a została poświadczona nielicznymi przykładami przez A. Hilferdinga, gdy nie zauważył jej F. Ceynowa. Zmianę
ł ≥
l bylaczenie, np.
lowic u Słowińców w pełni oddają teksty Hilferdinga, wspomina ją Ceynowa i rejestruje Bronisch.
