Słowniczek wybranych wyrazów gwarowych z Wielkopolski zachodniej

barczyk – część wozu umożliwiające zaprzęganie do niego koni; barczyk to buło to co ... co konie buły zaprzyⁿgane do tego ... to jes ... jak tu buł wóz ... i tu buł dyszel ... to tu buły te barki jag my mówili ... i tu buły te konie do tego zaprzyⁿgane;

bić – o koniu: kopać, wierzgać nogą; krowa kopie ... kóń bije ... ogólnie słowo bije to bardzij do konia pasuje jak do krowy;

buksa – środkowa część koła wozu; te koło ... tu buła w środku ta ... ta buksa jak mówili ... i z tego wychodziły te ... te oprychy;

chomont – typ uprzęży końskiej; komont ... nó ... chomónty miały ... albo poszory^j (!) ... i tu buły późni do tego dyszla;

ćwi-e! – zawołanie na konia, żeby szedł w lewo; ćwi-e! … ćwi-e! … w prawo buło hojt!;

ćwie-rum! – zawołanie na konie, żeby podczas orki zawrócił w lewo; jak sie pługim nawracało ... to ... na przykład jak w prawo ... to było … hije-rum! … w jag w lewo ... i z powrotem ... nie ... no to ćwie-rum!;

drabiniasty – o wozie: mający drabiny boczne; to był wóz drabiniasty ... nie?;

drobka – drabina, wykorzystywana przy wozach do zwożenia zboża lub siana; za drobke śwignó^ńć siano;

dyszel – długi drąg mocowany z przodu wozu, umożliwiający nim kierowanie; do dyśla buło zrobione takie ... z drzewa takie ... takie do dyśla ... i w tym środku buł dyszel ... późnij nie ... i do tego dyśla były konie zaprzyⁿgane ... nie ...

futer – karma dla zwierząt; futer to ogólnie karma dla ... no ... ide nafutrować świnie; futer do świń … do krów;

gónić się – o krowie lub świni będącej w okresie rui; krowa sie góni; w dó^mbrowieckij gwarze to jes … że maciora sie góni ... nie mówi że sie locha ... to jes słowo teraźniejsze;

grabać – grabić; siano robiono w kupki ... wpierw grabili ... siano sie na łóⁿce grabiuło ... końmi ... reⁿkoma u nas ja ... i wy na pewno tego nie … bo już były konne grabiarki … kupe kupe lat … przed wojno^m jeszcze były konne grabiarki; ale przeważnie ryⁿkami grabali (!) przed wojno^m;

gromodka – ustawiona w polu kupka snopków zboża; gromodka to było ułożone w kilkanaście snopów na polu … po bezpośrednim skoszeniu ... później ustawiane to knowiami do ziemi ... kłosami do góry ... do nieba; grómodki z owsa ustawiało sie pojedynczo … nie ... i sie przesuwało … a żytnie to sie wpierw ustawiało tak … normalnie ... a jeszcze sie dostawiało po kilka z boku … tak że w niektóryh miejscah były podwójnie;

hacel – kawałek metalu wkręcany w podkowę, żeby koń się nie ślizgał; wkryⁿcane ... no to ... hacele ... u nos tag mówili ... nie;

hije! – zawołanie na konia, żeby ruszył z miejsca; ja wiem tyko że mówili hije! … dali! ... hije!;

hije-rum! – zawołanie na konia, żeby podczas orki zawrócił w prawo; jak sie pługim nawracało ... to ... na przykład jak w prawo ... to było … hije-rum! … w jag w lewo ... i z powrotem ... nie ... no to ćwie-rum!;

hojt! – zawołanie na konia, żeby szedł w prawo; ćwi-e! … w prawo buło hojt!;

hufnagel – gwóźdź do przybijania podkowy; my^j mówili po nimiecku ... hufnagel ... na to ... to buły goździe do kopyta ... to mówili hufnagel ... bo to po niemecku (!);

jachać – jechać; wiczorem jachali dzieś i ciemno było ... nie ...

knówie – dolna cześć snopa; kłosami do środka a knówie na zewnóⁿcz ... nie ... bo knówie raus … nie ... bo kiedyś to mówili;

kupka – zgrabione na łące siano; siano robiono w kupki ... wpierw grabili ... siano sie na łóⁿce grabiuło;

oblec konia – założyć koniowi uprząż; zaprzóⁿgało sie kónie ... nie ... a w stajni sie kónia oblekało ... dzie idziesz ... kónia oblec;

odbić – o klaczy, która nie dopuściła ogiera; odbiła ... czyli już nie chciała … odbiuła (!) ... i to buł znak ... taka nazwa że nie chce ogiera już ... nie;

pali się – o klaczy, która chce do ogiera;

powóⁿz – drąg zabezpieczający siano w czasie zwózki wozem; to mówili powóⁿz … przypowyⁿżyć ... to ten ... sie włożyło ... i powrozami sie poprzycioⁿgało żeby nie spadowało …cały ten zabieg ... położenia tego poweⁿzu … zwióⁿzania go … to sie nazywało to całe ... przypowyⁿżynie;

pytrollampe – lampa naftowa;

rozebrać wóz – odpowiednio przygotować wóz do prac polowych; jak sie rozmawiało po okresie żniwnym ... i sianokosów ... to jak ktoź mówił czyź rozebroł wóz ... to buło jednoznaczne czy go skróciuł ... a jak ktoź rozmawiał w maju … tam przed sianokosami ... czyź rozebroł wóz … to było jednoznaczne czy on go wydłużył … a można było mówić pod koniec sierpnia poczoⁿtek września … czy go skróciuł … to co ja wim ... czyź rozebroł wóz … no;

spodnica – deska na dnie wozu; spodnica ... to jes to co leży na dole;

szprycha - długa, wąska drewniana część koła osadzane w buksie; i to było koło ... i w środku buły te ... jag mówili ... szprychy^j ... te szprychy^j;

śprycha – szprycha; długa, wąska drewniana część koła osadzane w buksie; te koło ... tu buła w środku ta ... ta buksa jak mówili ... i z tego wychodziły te ... te śprychy ...

śwignąć – rzucić, wrzucić; za drobke śwignó^ńć siano ...

układywanie – układanie; wasztowanie ... układywanie … któ bydzie ukłodoł snopki ... ja;

wasztowanie – układanie snopków warstwami; w stodole to sie nazywało masztowanie;

wyglancować – wyczyścić dobrze; szczotka służuła do takiego wyglancowania;

zgrzebło – narzędzie do czyszczenia sierści konia; buło takie zgrzebło ... to niby mówili ... tag jak tarka to było ... i ten ... sie jeździło po nim ... aż wyczyścił; zgrzebło służyło do takich przyschniⁿtych … można mówidź normalnie ... nie ... do przyschniⁿtych gówin;