Błażej Osowski

 

Wschodnia Wielkopolska prawie w całości aż do rozbiorów należała do województwa kaliskiego. W 1793 r. w wyniku drugiego rozbioru ziemie te dostały się pod zabór pruski i weszły w skład tzw. Prus południowych. Następnie w latach 1807-1815 tereny te przynależały do utworzonego przez Napoleona Księstwa Warszawskiego, a po Kongresie Wiedeńskim do powołanego na mocy jego postanowień Królestwa Kongresowego.

 

Na okres ponad wieku zatem tereny Wielkopolski zostały rozbite. Jej zachodnie ziemie weszły w skład Wielkiego Księstwa Poznańskiego, tym samym zostały włączone do Prus, wschodnie do Królestwa Polskiego. De facto Wielkopolska wschodnia należała do imperium rosyjskiego, będąc jego najbardziej na zachód wysuniętym terytorium.

 

Różnice w rozwoju obu części wynikające z rządów różnych zaborców jeszcze długo po odzyskaniu niepodległości dawały o sobie znać i do dziś przetrwały zwłaszcza w świadomości starszych pokoleń. W zaborze rosyjskim, zwłaszcza w pasie przygranicznym (a więc m.in. tereny nas interesujące), sieć kolejowa i drogowa była całkowicie podporządkowana celom strategicznym i słabo rozwijana.

 

Rok 1918 (w tym działania Powstania Wielkopolskiego) przyniosły Wielkopolsce wyzwolenie. We wrześniu 1939 Wielkopolska została napadnięta przez wojska hitlerowskie i włączona do Rzeszy jako Kraj Warty (Warheland). Spławie, Golina, Konin znalazły się na obszarze rejencji inowrocławskiej.

 

W 1945 Wielkopolska ponownie znalazła się w granicach państwa polskiego jako jeden region. Reforma administracyjna z 1951 r. utworzyła województwo wielkopolskie w kształcie zbliżonym do granic regionu historycznego (Spławie wraz z całą gminą Goliną znalazło się w granicach powiatu konińskiego).

 

Najdawniejsze ślady pobytu człowieka na tych ziemiach pochodzą z ok. 9000 lat p.n.e. i są to różnego rodzaju narzędzia związane z koczowniczymi gromadami ludzkimi, natomiast pierwsze pozostałości grup osiadłych pochodzą z młodszej epoki kamienia (4200-1700 lat p.n.e.). Ówcześni mieszkańcy tych ziem uprawiali rolę a z czasem zaczęli także hodować zwierzęta. Przed 1000 rokiem p.n.e. we wschodniej Wielkopolsce pojawiają się prasłowianie, których śladem bytności były grodziska w Słupcy, Świętnej, Tarnowej oraz osady otwarte w Koninie i Słupcy.

 

W okresie wpływów rzymskich przez wschodnią Wielkopolskę przebiegała jedna z tras szlaku bursztynowego. To z tego okresu pochodzą ozdobne naczynia, broń, monety odnajdowane przez archeologów.

Pierwsze lokacje miast tego regionu to 2. połowa XIII w. (Powidz 1243 r., Lądek 1250 r., Pyzdry przed 1257 r., Słupca przed 1290 r., Konin przed 1293 r.) W XIV w. lokowanie miast przybiera na sile. Z tego właśnie okresy pochodzą przywileje Kazimierza Biskupiego, Goliny, Uniejowa, Turku, Koła, Kleczewa, Grabowa, Przedcza, Skulska. W tym też okresie na znaczeniu traci dotychczasowy ośrodek władzy w Lądzie, a zyskują Konin i Pyzdry położone przy przeprawach przez Wartę.

 

Od XIV w. interesujące nas ziemie znalazły się w województwie kaliskim i stan ten przetrwał aż do rozbiorów Rzeczypospolitej. Aż do XVI w. trwał pomyślny rozwój kraju i regionu, jednak potop szwedzki i w. XVII przynoszą zniszczenie zamków w Kole, Borysławicach i Koninie, zarazy, pożary, kontrybucje i upadek gospodarczy. Rządy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego były krótkotrwałym czasem polepszenia się sytuacji kraju i tych ziem, zakończyły je jednak rozbiory.

 

 

W wyniku 2. rozbioru ziemie wschodniej Wielkopolski dostały się pod panowanie Prus, ale już na mocy traktatu w Tylży (1807 r.) ziemie te weszły w skład Księstwa Warszawskiego. Jednak po klęsce Napoleona w 1815 r. wschodnią część Wielkopolski włączono do Królestwa Polskiego (województwo kaliskie), a z reszty utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie.

 

Przybycie rzemieślników z zaboru pruskiego, Czech i Saksoni przyczyniło się do rozwoju sukiennictwa i podwojenia liczby ludności Koła, Konina, Turku i Dobrej. Ten dział przemysłu rozwijał się aż do początków XX w., kiedy to zaczął podupadać w wyniku rozwoju łódzkiego ośrodka włókienniczego.

 

Wydarzenia powstania listopadowego ominęły ziemie wschodniej Wielkopolski, ale represje po jego stłumieniu już nie. Województwa przemianowano na gubernie, tak więc interesujące nas ziemie znalazły się w obrębie guberni kaliskiej a po jej zlikwidowaniu w 1845 w guberni warszawskiej. (Gubernię kaliską ponownie przywrócono w r. 1866.)

 

Podczas powstania styczniowego obszar dawnego województwa kaliskiego był terenem licznych walk powstańczych dowodzonych m.in. przez Edmunda Calliera, Antoniego Garczyńskiego, Kazimierza Mielęckiego.

 

Po zakończeniu 1. wojny światowej powiaty kolski, turecki oraz połączone koniński i słupecki znalazły się w granicach województwa łódzkiego. Ten stan rzeczy zmienił się dopiero w 1938 r. W okresie okupacji hitlerowcy włączyli ziemie te do tzw. Kraju Warty, przy czym znaczną część mieszkańców przesiedlono do Generalnej Guberni bądź wysłano do prac przymusowych w Niemczech. Wiele osób, zwłaszcza Żydów, zginęło w zbiorowych egzekucjach, m.in. w lasach koło Kazimierza Biskupiego. Na terenie wschodniej Wielkopolski działały w czasie wojny liczne organizacje konspiracyjne, które po 1945 r. prowadziły walkę nadal, tym razem między sobą.

 

W wyniku reformy administracyjnej z 1975 r. powstało województwo konińskie odpowiadające mniej więcej dzisiejszym powiatom: kolskiemu, konińskiemu, słupeckiemu i tureckiemu. Kolejna reforma z 1999 r. przywróciła te ziemie Wielkopolsce.