Przewóz - tekst nr 3

Nagranie: Agnieszka Dymińska

Przepisanie i opracowanie: Agnieszka Dymińska, weryfikacja: Halina Karaś.

Informator: Pani Jadwiga Krześniak, ur. w 1952 r. w Kozienicach; od 58 lat mieszkała we wsi Przewóz, gmina Maciejowice, powiat Garwolin; wykształcenie wyższa; mąż - wykształcenie podstawowe, rodzice - 3 - 4 klasy szkoły podstawowej.

 

Pani najprzód było trza sobje¹ zrobjić palemko, kazdy² musioł³ se^{4 ł}umjić⁵ zrobjić?

A to jo poniusi⁶ powjiem. Gałųska wjirzby i lescyny² musiała być, bo mówjiły tak z dawjen dawna, ze kiedy Pon⁷ Jezus ^łumarł na krzyzu, to cało przyroda była w żałobjie. No

i mówjiły⁸, ze jedynie ta wjirzba to jak ^łusłysała, ze Pon Jezus ^łumarł, to sie go straśńe^{9 ł}uzałowała. Z gałųsky^{i 10} sosny mówjiło sie tak samo, bo tak samo głosiła legenda, ze, ze ^łuna była, bardzo rozpacała. Ji¹¹ mówjiła, ze skoro Pon Jezus ^łumarł, to ^łuna musi mić ciemny kolor. No ji sosna mo taky^{i 10} ciemny kolor. Mówjiło sie, ze cisu jesce tak samo. To cis to rośńe na smentarzach, poni, to jus na¹² tym drzewje to ani ptok¹³ nie usiuńdzie, ani nic, no to musiało być coś prowdy z tych legendów¹⁴ wszystkich. No i mówjiło sie jesce, ze z tych winoroślów¹⁵ cy to jak to nazywajum¹⁶ teraz. Take¹⁷ poni jagody, to jagodzonie, o take borowjonie, to ciomne take, co to w lesie rosnum. To z tyⁱgo tyś¹⁸ sie robjiło. Ale nie robjiło sio z tómpoli¹⁹.

A z tómpoli sie nie robjiło, poniusiu bo mówjiła legenda, ze jak Pon Jezus ^łumarł, to ^łuna se nic z tego nie robjiła. Bo ^łuna mówjiła, ze jest bez grzychu, tómpola ji ^łuna se nic z tego nie robjiła. Ji ^łuna, poniusia wji²⁰, ze przyjrzy sie poniusia, wji jak tómpola wyglundo²¹, cy nie? No, ^łuna zawse sie trzęsie, te listki sie zawse trzęsu²², wtedy nawet kiedy jest trzydzieści stopni ciepła, bo tak sie tera Pona Jezusa boi. I pozycyła swoich gałęzi do bicowonia Jezusa. I z tyⁱgo ni mozna, tego brać. A tak to sie rozmaicie przybjirało, poniusiu, ji jak chto^{23 ł}umjioł, jak kto mógł, jak kto widzioł²⁴ u swoim matki, któro kobita, bo to tyz kobity robiłi²⁵, tak sobjie ^łubrała no ji z tomy palmomy²⁶trzeba było pójść do kościoła.

Nie, ^łu nas to jo tego nie pamjentum, ^łu nas takich wjelkich sie nie robjiło tylko take no, take średnie, nie robjiło sie takich wjielgachnych.

 

¹sobje - asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej b’

²kazdy, lescyny - mazurzenie

³musioł - podwyższenie samogłoski ścieśnionej á (kontynuantu dawnego ā) i utożsamienie się z o

⁴se - cecha ogólnogwarowa, dziś potoczna, nieróżnicującą gwary regionu (ale jednak cecha gwarowa); uproszczenie wymowy wyrazu sobie

^{5 ł}umjić (‘umieć’) - prelabializacja - poprzedzenie spółgłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez niezgłoskotwórczą ṵ (wymowa jak dziś ł); asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej m’; zastąpienie w bezokoliczniku sufiksu -eć przez sufiks -ić; kontynuant dawnego ē

⁶poniusi - zwężenie a do u przed spółgłoską nosową n

⁷Pon - zwężenie a do o przed spółgłoską nosową n

⁸mówjiły - zastąpienie form męskoosobowych z -li przez formę niemęskoosobową

-ły (zachwianie kategorii męskoosobowości); asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej w’

⁹straśnie – siakanie (tu wynik upodobnienia pod względem miękkości)

¹⁰gałųskyⁱ, takyⁱ - twarda wymowa grupy ki

¹¹ji - prejotacja - poprzedzenie samogłoski -i na początku wyrazu (w nagłosie) przez j

¹²jus na - fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca - bezdźwięczna wymowa wygłosowej spółgłoski przed spółgłoską półotwartą (w tym przypadku) lub przed samogłoską

¹³ptok - podwyższenie samogłoski ścieśnionej á (kontynuantu dawnego ā) i utożsamienie się z o

¹⁴legendów – uogólnienie końcówki -ów w D. l.mn rzeczowników wszystkich rodzajów 

¹⁵tych winoroślów – uogólnienie końcówki -ów w D. l.mn rzeczowników wszystkich rodzajów  

¹⁶nazywajum - asynchroniczna wymowa wygłosowego -ą, zwężenie barwy tej głoski do u

¹⁷take - twarda wymowa grupy kie jako ke

¹⁸tyś - ścieśnione é (kontynuant dawnego ē) podwyższyło artykulację i utożsamiło się z y

¹⁹tómpoli - nazalizacja (unosowienie) samogłoski; podwyższenie o do u przed spółgłoską nosową m

²⁰wji (‘wie’) - uproszczenie; asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej w’

²¹wyglundo - asynchroniczna wymowa spółgłoski tylnej -ą w śródgłosie wraz

z podwyższeniem jej artykulacji do u

²²trzęsu - utrata rezonansu nosowego nosówki tylnej -ą w wygłosie wraz z podwyższeniem jej

artykulacji; synchroniczna wymowa samogłoski nosowej przed spółgłoską szczelinową

²³chto - wymowa grupy nagłosowej kt- jako cht- na skutek rozpodobnienia w grupie dwóch spółgłosek zwartych

²⁴wjidzioł - podwyższenie samogłoski ścieśnionej á (kontynuantu dawnego ā) i utożsamienie się z o; asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej w’

²⁵kobity robili – upowszechnienie się czasownikowych form na -li przy rzeczownikach niemęskoosobowych (zachwiana kategoria męskoosobowości)

²⁶palmomy - zwężenie a do o przed spółgłoska nosową m; -omi > omy (asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej i uproszczenie spółgłoskowego elementu palatalnego)