Leksykon kaszubski
Leksykon kaszubski
Powrót do listy haseł
Zróżnicowanie kaszubszczyzny
autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz
ZRÓŻNICOWANIE KASZUBSZCZYZNY
jest spore pod każdym względem, a poszczególne wsie mają nawet odrębne systemy wokaliczne. Realizacja fonetyki, fleksji, słowotw. czy słown. z fraz. pozwala współcz. wyróżnić gwary: 1. pn. (Puckie i pn. Wejherowskiego): silnie dynamiczny akcent ruchomy i swobodny, siedlisko różnorodnych archaizmów (np. fonet. typ
darga
, fleksja typu
kam
, cz.ter. typu
grajã
, tryb rozk. typu
nies
ë
, sufiks dem.
‑ica
, prefiks
są
-) i ognisko innowacji (np. fleksja rzeczownika typu
ż
ë
c
é
gò
, końc. dop.
‑
é
u
e
:
je
u
e
(pol.
jego
), cz. prze. typu
jacha
║
jachała
; wyróżnia się tu bardziej archaiczny zachód nad Jez. Żarnowieckim i nowatorski wschód, np.
ń
≥
n
,
ł
≥
l
(bylaczenie na Kępach Oksywskiej, częściowo Puckiej, Swarzewskiej i płw. Hel); 2. śr. (Kartuskie i pd. Wejherowskiego), np. na zach. denazalizacja
®
nosowych samogłosek (
jaz
ë
k
,
kósk
‘nieco’ (por. pol.
kąsek
); 3. pd. (części pow. kośc., chojn. i byt.) z archaicznym zach. (gwara gôskô na Gochach) oraz innowacyjnym i polonizującym wsch. ( gw. zaborska na Zaborach), np. akcent paroksytoniczny, brak zmiany
u
≥
ë
(np.
Kaszub
ë
), sufiksy ‑
ôk
(np.
cel
ô
k
), ‑
iskò
(np.
zómkòwiskò
), ‑
iwac
║ ‑
ywac
║ ‑
ëwac
(np.
pisywac
), cz.prze. typu
j
ô
żem pis
ô
ł
itd. Zbliżony podział przedstawiła K. Handke. Podobny „równoleżnikowy” podział trójdzielny zastosował Lorentz – m.in. na mapie – wg różnic iloczasowych (LGP) i wcześniej S. Ramułt, przy czym: a) pn. charakteryzowały „dźwięki”
kj
,
tj
i
gj dj
wobec ogólnopom.
ć
з
’, np.
taci dłudzi
; nadto większy zakres wymian
u i ę
≥
ë
, np.
h
ë
ta
,
ë
‘i’,
przisc
,
prz
ë
dze
; przednia nosówka wymawiana wąsko jako
ę
; ogólnopom. końcówka dop. l.p. deklinacji przymiot. ‑
é
g
u
e
≥ ‑
é
w
u
e
, ‑
é
ho
, np.
dobr
é
wue
║ dobr
é
hò
; b) śrkasz. – cechy przejściowe w realizacji
ć
з
’, występowanie typu
znaj
ã
║ znóm
i akcent swobodny przechodzący w inicjalny; c) pdkasz.: nasilenie
ć
з
’, nosówki
ą
║
a
, np.
są
║ sa
‘się’ i nosowe
ų
, np.
mųż
; tryb rozk. bez ‑
i
║
‑
ë
, np.
zrób
; ograniczenie
ë
≤
u
czy wymowa typu
mniasto
i akcent inicjalny bądź pol. Pierwszy podział A. Hilferdinga był przede wszystkim „południkowy” .
Powrót do listy haseł
Start
Wprowadzenie
Podstawy dialektologii
Opis dialektów polskich
Kaszubszczyzna
Kultura ludowa
Leksykon terminów
Leksykon kaszubski
Autorzy
Mapa serwisu
Literatura
ISBN: 978-83-62844-10-4
© by Authors.
Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie:
ITKS