Zakres informacji i zasięg terytorialny badań przedstawionych w kompendium Niniejsze kompendium "Dialekty i gwary polskie", czyli poszerzona wersja „Gwar polskich. Przewodnika multimedialnego” obejmuje materiał językowy z ponad 100 wsi położonych w obrębie 4 obszarów dialektalnych Polski.
Są to następujące regiony Polski reprezentujące 4 podstawowe dialekty:
- Dialekt mazowiecki: Mazowsze bliższe (w tym Kołbielszczyzna jako subregion), Mazowsze dalsze, Kurpie, Łowickie, Podlasie, Suwalszczyzna, Mazury, Warmia, Ostródzkie, Lubawskie;
- Dialekt wielkopolski: Wielkopolska zachodnia, wschodnia, południowa, środkowa, północna, Kujawy, Krajna, Kociewie, Bory Tucholskie, Kujawy, ziemia chełmińsko-dobrzyńska;
- Dialekt małopolski: Pogranicze Mazowsza (Radomskie), Łęczyckie i Sieradzkie, Kieleckie (Małopolska środkowa I), Lasowiacy (Małopolska środkowa II), Krakowiacy wschodni (Małopolska środkowa III), Lubelszczyzna zachodnia (Pogranicze wschodnie starsze), Lubelszczyzna wschodnia (Pogranicze wschodnie młodsze I), Przemyskie (Pogranicze wschodnie młodsze II), Podhale, Spisz, Orawa, Żywiecczyzna, ziemia biecka (Pogórze wschodnie), Sądecczyzna (Pogórze środkowe);
- Dialekt śląski; Śląsk północny, Śląsk środkowy, Śląsk południowy. li>
W kompendium osobno zostaną uwzględnione Kaszuby (gwary kaszubskie są w trakcie opracowywania). Mimo iż kaszubszczyzna traktowana jest obecnie jako odrębny język i prawnie ma status języka regionalnego (Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r.), to jednak długa tradycja polskiej dialektologii i bliskie pokrewieństwo skłaniają nas do przedstawienia ich razem z gwarami polskimi w jednym opracowaniu. Jeśli chodzi o tzw. nowe dialekty mieszane na północnych i zachodnich ziemiach Polski, to ograniczyliśmy się do opisu sytuacji językowej na tych obszarach i przemian języka, jakie się tam dokonują. Wiadomo bowiem, że są to tereny bardzo mieszane pod względem ludnościowym (ludność z dawnych Kresów wschodnich, z Polski centralnej, Małopolski itp.).
Współczesna sytuacja gwar ludowych i tradycyjnej kultury ludowej sprawia, że badania nie są łatwe. Przemiany w społecznościach wiejskich są ogromne i dotyczą wszystkich dziedzin. W przewodniku chodzi nam o pokazanie przede wszystkim najstarszego stanu gwary, a zatem w dużej mierze o przedstawienie stanu już historycznego, odchodzącego powoli w przeszłość, wraz z tradycyjną kulturą ludową, nie tylko materialną, lecz także i duchową.
W każdej miejscowości oprócz nagrań żywej mowy staraliśmy się wykonać zdjęcia informatorów (jeśli wyrazili zgodę), zdjęcia ogólne wsi, ciekawszych – pod względem geograficznym czy kulturowym – miejsc i obiektów (np. stare kościółki drewniane, kuźnie, warsztaty tkackie i garncarskie), a także fotografie innych realiów wiejskich, np. jeśli są jakieś dawne przedmioty użytku codziennego, dawne chaty czy sprzęty domowe, stroje. Zrealizowaliśmy również – tam, gdzie było to możliwe – krótkie filmy prezentujące obrzędy (np. wesele na wsi kieleckiej) czy pieśni wykonywane przez zespoły regionalne. |
